Łukasz Lamża podjął się rzeczy pozornie niemożliwej: wyjaśnienia i uszeregowania wiedzy, jaką posiadamy na temat znanych i niemal codziennie używanych pojęć. Tak się bowiem składa, że gdyby przeprowadzić ankietę dotyczącą najpopularniejszych terminów naukowych obecnych w naszym codziennym języku, czołowe miejsca najprawdopodobniej zajęłyby właśnie te wymienione w podtytule książki.
W całej swej obszernej i erudycyjnej analizie skomplikowanej materii powiązanej z tematami psychologicznymi i biomedycznymi autor udowadnia jedno: jesteśmy wciąż daleko od jednoznacznie ustalonych definicji. Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że nie istnieją nawet jasne definicje zdrowia ani choroby. Można oczywiście powołać się na kwestię wypowiadaną przez słynna kobietę pracująca (Irenę Kwiatkowską) w kultowym serialu „Czterdziestolatek”: „Zdrowie to stan pomiędzy chorobą a chorobą”. Byłoby to jednak zbyt frywolne podejście do ważnego i interesującego tematu. W tym bowiem rozdziale Łukasz Lamża opisuje następstwa jednej ze strategii biopolityki czyli nadmiernej medykalizacji. Dotyczy to przekazywania systemom medycznym nie tylko wielu przypadków dolegliwości uważanych dotąd za nieszkodliwe czy naturalne (np. łysienie u mężczyzn), ale także problemów z zakresu polityki społecznej. Doprowadziło to z jednej strony do większej świadomości w zakresie profilaktyki, zdrowego stylu życia czy wiedzy na temat zagrożeń zdrowotnych. Jednak z drugiej strony – wszystkie te pozytywy mają i potężną ciemną strefę, jaką jest wszechwładza koncernów farmaceutycznych czy niewiarygodność medycznych statystyk. Krótko mówiąc: wszyscy jesteśmy narażeni na manipulację informacjami w tak wrażliwym i egzystencjalnie najważniejszym bodaj obszarze, jakim jest nasze zdrowie.
Kolejnym faktem, zdekonstruowanym i zdemitologizowanym przez Lamżę, jest kwestia pojęcia inteligencji i wielości testów mierzącej jej poziom. Z analizy autora wynika jasno, że świat naukowy nie jest w stanie pełnego konsensu nie tylko na temat tego, czym jest inteligencja. Niemożliwe jest także pełne rozdzielenie komponentów kulturowych od czysto psychologicznych, wiedzy nagromadzonej przez tysiąclecia przez poszczególne ludy czy kultury w rozmaitych dziedzinach życia od wrodzonej „bystrości umysłu” pozwalającej lepiej lub gorzej orientować się i rozwiązywać problemy związane z codziennym życiem.
Bodaj najciekawszymi, zwłaszcza z punktu obecnych wydarzeń na arenie politycznej, są rozdziały poświęcone rasie i płci kulturowej, czyli gender. Oba te terminy były i są silnie upolitycznione. Umocowanie w systemie prawnym i użycie w praktyce politycznej terminu rasy w czasach nazistowskich skończyło się milionami ofiar. Podział na rasy „lepsze” i „gorsze”, w którym dominację rasy białej łączono z nieudowodnionym twierdzeniem o wyższym IQ białych, używano do uzasadnienia praktyk kolonialnych. Dlatego pojęcie to ma bardzo niedobre konotacje. Jednakże jego używanie w praktyce medycznej, choćby ze względu na większą lub mniejszą częstotliwość występowania określonych schorzeń np. wśród Afroamerykanów czy Azjatów, ma sens.
Kwestia płci biologicznej i kulturowej pokazuje też wyraźnie, jak zmieniający się styl życia, modne trendy lub dominacja liberalizmu czy konserwatyzmu obyczajowego warunkują tożsamość biologiczną i społeczną każdego z nas.
Łukasz Lamża swoją analizą udowadnia, że wybrane przez niego zagadnienia jeszcze bardzo długo pozostaną w centrum dyskusji naukowych, politycznych czy publicystycznych, wywołując wciąż wiele emocji i kontrowersji.
Współpraca reklamowa z Wydawnictwem Czarne.
Ewa Glubińska
Tytuł: Trudno powiedzieć. Co nauka mówi o rasie, chorobie, inteligencji i płci
Autor: Łukasz Lamża
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2022
P. Łukasz to chyba mój ulubiony popularyzator nauki. Książka o tematach „trudnych”, a jednocześnie lektura przyjemna.