Tytułową frazę zbioru dziewięciu opowiadań Davida Szalaya nie kończy znak zapytania, „Czym jest człowiek” nie jest więc pytaniem o to, co składa się na nasze życie, co nas tworzy. Sugeruje raczej pewność autora – on wie, kim jest człowiek, a w swoich tekstach zaprezentuje wszystkie jego oblicza. Po trzech bohaterów na trzech odmiennych etapach życia, każdy z nich nieco starszy od poprzedniego. Wszyscy reprezentują współczesnego mężczyznę – nie ma tu bowiem żadnej kobiecej bohaterki.
Tom rozpoczyna historia Simona, kilkunastolatka podróżującego po Europie wraz z kolegą, kończy zaś tekst poświęcony jego siedemdziesięcioletniemu dziadkowi. Każdy z bohaterów jest w podróży, każdy z czymś się mierzy – pierwszą miłością, chęcią władzy, samotnością, starością. Wszystkich dotyka coś niespodziewanego – niechciana ciąża, bankructwo, nagła świadomość przegranego życia. Wszystkim też towarzyszy przytłaczająca samotność, która nie jest związana z byciem samemu. Nie opuszcza ich ona ani w towarzystwie bliskich, ani podczas rodzinnych spotkań – jest nieodłącznym elementem ich egzystencji.
Gdyby spróbować odnieść się do tytułu i wskazać cechy właściwe człowiekowi, byłaby to raczej smutna konstatacja. To portret mężczyzny skupionego na sobie, często zamkniętego, nieradzącego sobie z trudnościami. Jeśli pragnie zysku, zdobędzie go za wszelką cenę, nawet kosztem przyjaciół. To człowiek słaby. W każdym wieku wystawiony jest na różnego rodzaju próby i problemy: młodość stanowi nieustanne pytanie o sens życia i tożsamość, wiek średni to czas pracy, małżeństwa, zdrad, starość zaś jest powolnym żegnaniem się ze światem, próbą pogodzenia się ze śmiercią.
David Szalay stworzył tom bardzo dogłębnie przemyślany – i pod względem tematycznym, i konstrukcyjnym. Mam tu na myśli nie tylko nić łączącą pierwszego bohatera z ostatnim, ale także znakomicie ubrany w słowa i w klimat przejmujący obraz samotności każdego z nich. Samotność, która wielokrotnie podpowiada im popełnienie samobójstwa. Autor świetnie ukazał różnorodność męskiego doświadczenia, wykraczając poza społecznie przyjęte schematy.
„Czym jest człowiek” to zbiór znakomitych opowiadań, z których każde jest wyprawą w intymny świat, w wewnętrzne życie bohaterów. Nie jesteśmy w stanie z niego wyjść już od pierwszego zdania. Mistrzowska proza nominowana do Nagrody Bookera.
Tytuł: „Czym jest człowiek”
Autor: David Szalay
Przekład: Jędrzej Polak
Wydawnictwo: W.A.B.
Premiera: 31 stycznia 2018
