Joe Sacco – mistrz komiksowego reportażu – kolejny raz udowadnia, że ten status nie wziął się znikąd. Ale „Strefa Gazy. Przypisy” to również poważny argument przemawiający za tym, aby uznać amerykańskiego twórcę za specjalistę od komiksu historycznego – czy może, będąc bardziej dokładnym, historyka, który posługuje się obrazkowym medium w celu prezentacji wyników swoich badań.
„Strefa Gazy. Przypisy” to monumentalna, ponad 400-stronicowa praca, w której Sacco dzieli się z czytelnikami swoimi ustaleniami na temat masakr dokonanych na palestyńskich cywilach w roku 1956 w miastach Chan Junis i Rafah. Tłem akcji jest kryzys sueski, miejscem tytułowa Strefa Gazy. W Chan Junis zamordowano wszystkich mężczyzn, w Rafah dokonywano chaotycznej selekcji. Żadne z tych wydarzeń nie doczekało się opracowania, nie pochylił się nad nim ani jeden badacz, a źródła pisane na ich temat ograniczają się do kilku dokumentów ONZ i artykułów prasowych. Tak naprawdę nic ponad niewiele znaczące przypisy, które łatwo przeoczyć. Posługując się tak skromnym materiałem bazowym, Sacco drobiazgowo odtworzył przebieg wypadków. Wypadków, które w innym miejscu i czasie na długo zapisałyby się w pamięci zbiorowej i annałach historii. Niestety, działy się one na Bliskim Wschodzie, regionie, gdzie tego typu epizody szybko przykrywane są przez kurz niepamięci, propagandę i kolejne, krwawe incydenty.
Swoje dzieło autor podzielił na dwie zasadnicze części odpowiadające obu wspomnianym miastom. Jednakże, mimo iż ludobójstwa w Chan Junis i Rafah są głównym tematem tej opowieści, Sacco nie zrezygnował z prezentacji bieżących wydarzeń. W tym celu, podobnie jak miało to miejsce w jego poprzednich utworach, umieścił siebie w centrum akcji. Zbierając informacje, odwiedził Strefę Gazy podczas Drugiej Intifady. I właśnie owo powstanie odcisnęło największe piętno na jego śledztwie. W jego trakcie wielu rozmówców pytało o zasadność zajmowania się przeszłością w momencie, kiedy historia dzieje się tu i teraz. Zdarzenia sprzed pół wieku jednak doskonale pokazują podłoże aktualnej sytuacji. Od dziesięcioleci Palestyńczycy doznają krzywd i upokorzeń, a jednym z pierwszych akordów tego dramatu były właśnie wypadki, którymi zajął się twórca. Jak wspomina jeden z rozmówców Sacco: „Takich czynów nie da się nigdy zapomnieć… Zasiali nam w sercach nienawiść”.
Na swojej drodze artysta-reporter spotyka wielu świadków gotowych opowiedzieć o tamtych wydarzeniach. I chociaż pozyskane w ten sposób informacje wymagają weryfikacji, to ostatecznie układają się w one w spójny obraz mordów z ’56 roku. Jego przewodnikiem, tłumaczem, a w moim odczuciu również współautorem tej książki jest Abid al-Asuli. Oprócz niego na kartach opowieści pojawia się jeszcze kilka ważnych postaci wnoszących znaczący wkład w pracę nad tematem Chan Junis i Rafah. W większości nazwisk trudno się połapać, ale oddanych z pietyzmem twarzy nie da się zapomnieć. Zmęczony ciągłą ucieczką bojownik Chalid czy Muhammad Atwa an-Nadżili, człowiek, który przeżył rozstrzelanie, to tylko dwóch spośród dziesiątek Palestyńczyków przedstawiających nam swoje historie za pośrednictwem Sacco.
Amerykański twórca rozmawia również z Izraelczykami. Większość z tych rozmów przedstawiona została w aneksach zamieszczonych na końcu albumu. Dopuszcza do głosu drugą stronę, więc nie można zarzucić mu stronniczości. Nie powinniśmy jednak mieć złudzeń, kto jest w tej wojnie pokrzywdzony. W Strefie Gazy przez lata niewiele się zmienia, może tyle, że termin „fedain” zostaje zastąpiony przez „terrorystę”. Sacco nie neguje zamachów, w których giną Żydzi, ale nie przymyka również oczu na fakt, iż pod hasłem walki z terrorem Izrael dokonuje systematycznego demontażu Autonomii Palestyńskiej. To Palestyńczycy na kartach komiksu zyskują nasze współczucie i sympatię. Sacco przemawia głosem tych, których świat nigdy by nie usłyszał. Jego reporterska wnikliwość sprawia jednocześnie, że jest to głos prawdziwy, w żadnym przypadku niepodszyty fałszem. Mało tego, ogrom pracy badawczej wykonanej przez autora każe uznać „Strefę Gazy. Przypisy” za książkę historyczną, pierwsze opracowanie poświęcone ludobójstwom z ’56 roku w Chan Junis i Rafah.
Właśnie ten ogrom pracy, mnogość wątków i znacząca liczba rozmówców sprawiają, że omawiana pozycja nie należy do lekkich i łatwych w odbiorze. Inna sprawa, że badawcze podejście rozmywa gdzieś emocjonalny charakter tej historii. Co prawda nieustannie jesteśmy świadkami ludzkiego cierpienia, lecz w pewnym momencie się z nim oswajamy. Dostrzegamy ludzkie łzy, ale mrowie informacji, które im towarzyszy, osusza je niczym zawczasu podana chusteczka. Sam Sacco dostrzega ten problem, dlatego album wieńczy kadrami prezentującymi wypadki z perspektywy ich uczestnika. Te kilka obrazków stanowi najlepsze możliwe zakończenie. Z jednej strony budzi bowiem czytelnika z emocjonalnego letargu, a z drugiej pokazuje unikatowość komiksowego reportażu jako takiego.
„Strefa Gazy. Przypisy” wywarła na mnie bardzo duże wrażenie. Czytałem wiele doskonałych powieści graficznych, których nigdy nie zapomnę, ale tylko niektóre z nich podsuwały mi idealistyczną myśl, że komiksy mogą zmieniać świat. Dzieło Joego Sacco jest jednym z nich.
Paweł Panic
Tytuł recenzji to słowa Aida al-Aziza ar-Rantisiego, członka Hamasu zgładzonego przez Izraelczyków pociskiem rakietowym.
Scenariusz: Joe Sacco
Rysunki: Joe Sacco
Wydanie: I
Data wydania: 10 Luty 2017
Tytuł oryginału: Footnotes in Gaza
Tłumaczenie: Marek Cieślik
Druk: czerno-biały
Oprawa: twarda
Format: 190X255 mm
Stron: 424
Cena: 110,00 zł
Wydawnictwo: Timof Comics
ISBN: 978-83-65527-19-6
