W swojej książce doktor Justyna Ziółkowska preferuje, jak sama pisze, „pozytywistyczne” podejście do samobójstwa, oddając głos osobom, którym nie udało się odebrać sobie życia. Opierając się na pięćdziesięciu wywiadach, przeprowadzonych w latach 2012–15 w czterech szpitalach psychiatrycznych, autorka analizuje przede wszystkim język ofiar, dochodząc do interesujących wniosków.
Słowa „ofiara” używam nie bez przyczyny, z badań autorki wynika bowiem, że niedoszli samobójcy przedstawiają siebie jako bezwolnych, ulegających czemuś silniejszemu od nich. W badaniu przeprowadzonym przez Matthew K. Nocka 60% badanych w ciągu roku od pojawienia się myśli przechodziło do czynów. Wpływ tych myśli na decyzje nie może być zatem bagatelizowany. W relacjach zwraca uwagę również wspomniany już brak podmiotowości. Myśli najczęściej pojawiają się same, niezależnie, a jedynym sposobem na uciszenie ich jest odebranie sobie życia. Decyzja również przychodzi z zewnątrz, przeważnie nagle i pozornie bez powodu. W swoich relacjach opowiadający nieświadomie przedstawiają to wydarzenie jako prowadzące do odzyskania kontroli.
Dopiero opisując próbę samobójczą, podświadomie odzyskują podmiotowość. Emocje i uczucia znikają, pojawia się natomiast działanie. Ofiara staje się aktorem, ulegającym wreszcie poleceniom reżysera, będącego jednocześnie „na zewnątrz” i „w środku”. Autorka używa aktorstwa jako metafory, odnosząc się do niebędącej dotąd przedmiotem analiz przyszłości ofiar. Przewidując ją, „badani przypominają aktorów grających rolę życia, niestety bez znajomości scenariusza” (s. 106). Chociaż mają wyrzuty sumienia w związku z tym, co zrobili – wyrzuty niejako narzucone przez ich najbliższe otoczenie, a zatem również pochodzące z zewnątrz – nie wykluczają kolejnych prób. Opozycja pomiędzy „wewnątrz” i „na zewnątrz” w wypadku badanych nie istnieje. Przeciwności te przenikają się, działając wymiennie, a czasem też wspólnie, za nic mając wolę ich „nosiciela”.
Z relacji osób po próbach samobójczych wynika, jak wielkie jest znaczenie kontroli dla poszczególnych jednostek, ale też dla przyszłości suicydologii. Jeśli bowiem samobójca odzyskuje podmiotowość jedynie wtedy, gdy próbuje odebrać sobie życie, należy przywrócić mu ją wcześniej, ale też inaczej ukierunkować chęć działania. Według Komendy Głównej Policji w roku 2014 w Polsce co półtorej godziny ktoś ginął śmiercią samobójczą (s. 10). Wskaźniki samobójstw mają w naszym kraju tendencje wzrostowe, problem jest zatem poważny i wymagający dalszego badania. Wyniki umożliwią podjęcie odpowiednich kroków, by zapobiec bólowi psychicznemu, tak obezwładniającemu przyszłych samobójców.
Łukasz Muniowski
Tytuł: Samobójstwo. Analiza narracji osób po próbach samobójczych
Autor: Justyna Ziółkowska
Liczba stron: 140
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
