Szwecja kojarzy się nam przede wszystkim z wolnością i akceptacją wszelkich inności. To raj dla nieheteronormatywnych – nikogo nie dziwią osoby homoseksualne na wysokich stanowiskach państwowych. Szafy zostały już dawno otwarte, nikt w nich nie siedzi, bo nie trzeba się ukrywać. Jak łatwo się jednak domyślić – nie zawsze tak było. Droga do równości była kręta i niełatwa. O tych właśnie czasach – trudnych latach 80 i 90 – pisze Jonas Gardell w drugim tomie swojej trylogii pt. „Nigdy nie ocieraj łez bez rękawiczek 2. Choroba”.
Rzecz dzieje się pod koniec lat osiemdziesiątych w Sztokholmie, kiedy ruch LGBT dopiero się formuje, a w jego ukonstytuowaniu przeszkadza nadchodząca „pedalska dżuma”, czyli AIDS. W pierwszym tomie – z podtytułem „Miłość” – autor przedstawia nam bohaterów i oczywiście relacje między nimi. Głównym jest Rasmus, który w swojej małej miejscowości zawsze był wyśmiewany i samotny. Pod pretekstem chęci rozpoczęcia studiów wyrusza do Sztokholmu. Stolica wydaje mu się miejscem, które pozwoli mu stać się sobą, odkryć swoją seksualność, wyzbyć się wstydu. Drugim bohaterem jest Benjamin – świadek Jehowy, wychowany w kochającej się, ale dość ortodoksyjnej rodzinie. Ich losy dość szybko się łączą, a my możemy poznać ich dzieciństwo, drogę do odkrycia własnej seksualności. Ich miłość osadzona jest na tle przyjacielskich i erotycznych relacji między kolorowymi gejami, tworzącymi swego rodzaju zamkniętą społeczność, komunę.
Drugi tom – zgodnie z podtytułem – skupia narrację na zupełnie innej warstwie. Mimo iż już z poprzedniej części wiemy, że jeden z bohaterów jest chory na AIDS, że widmo dziwnego schorzenia, które dopada tylko społeczność gejowską, krąży nad Sztokholmem, to w tym tomie właśnie możemy przyjrzeć się, jak choroba zbiera żniwo wśród przyjaciół. Gardell w bardzo wyrazisty sposób opisuje atmosferę tamtego czasu, niemal cieleśnie pozwala odczuć lęk, panikę, strach przed „epidemią”. Autor nie oszczędza także szwedzkiego społeczeństwa, lekarzy i polityków. Przytacza autentyczne artykuły z gazet, przypomina pomysły, jakie pojawiały się wskutek strachu przez rozprzestrzenieniem się wirusa (np. tatuowanie na ciałach chorych napisu „HIV” czy stworzenie dla nich specjalnych zamkniętych gett).
Skojarzenie z „Aniołami w Ameryce” Tony’ego Kushnera jest oczywiste – ta sama tematyka i podobny nastrój na granicy współczucia, smutku i oburzenia. Narracja, która wymusza na czytelniczce/czytelniku ogromną empatię. Autor – dziś jeden z najbardziej lubianych gejów w Szwecji, komik, pisarz, dramaturg – opisał poniekąd swoją historię, chłopaka, który boi się „wyoutować”, boi się choroby, przeżywa ogromną miłość z lękiem przed AIDS w tle.
„Nigdy nie ocieraj łez bez rękawiczek. 2. Choroba” to poruszająca opowieść o poszukiwaniu i odkrywaniu własnej tożsamości, o wielkiej miłości, braku akceptacji, ale przede wszystkim o chorobie. Jednak lektura ta nie napawa mnie optymizmem, mimo że wiem, jak dziś wygląda życie Innych w Szwecji. Dlaczego jestem pesymistką? Bo próbuję przyłożyć tę narrację do polskiej rzeczywistości. Pamiętam także i u nas panikę, lęk przed zakażeniem, protesty, by nie otwierać ośrodka dla zakażonych prowadzonego przez ks. Nowaka. Tak sobie myślę, że minęło ponad 20 lat i niewiele się zmieniło. Do Szwecji nam, niestety, bardzo daleko.
Anna Godzińska
Tytuł: Nigdy nie ocieraj łez bez rękawiczek 2. Choroba
Autor: Jonas Gardell
Tłumaczenie: Katarzyna Tubylewicz
Wydawnictwo: W.A.B.
Premiera: 9 lipca 2014
komentarz