Już dawno żadna premiera książkowa nie ucieszyła mnie tak bardzo, jak zapowiedź Wydawnictwa Zysk i S-ka o polskim wydaniu „Historii Śródziemia” – i to w pełnej, dwunastotomowej wersji. Bardzo szanuję to wydawnictwo za podjęcie się tak niełatwego zadania. O skali jego trudności świadczy fakt, że będzie to pierwsza nieanglojęzyczna edycja tego dzieła.
„Historia Śródziemia” została opracowana przez Christophera Tolkiena na podstawie bogatego archiwum pozostawionego przez jego ojca, Johna R. R. Tolkiena. Christopher zastosował w tym przypadku zupełnie inną metodę twórczą niż w „Silmarillionie”, w którym nacisk został położony na stworzenie opowieści jak najbardziej jednolitej i spójnej. Celem „Historii Śródziemia” jest natomiast uchwycenie ewolucji pomysłów i idei związanych ze światem tworzonym przez Tolkiena, bez ingerencji mającej na celu wyłapywanie błędów i nieścisłości. Autor pracował nad tekstami całe życie, zmieniał je i przekształcał, porzucał niektóre wersje, niekiedy na bardzo wczesnym etapie.
Mam nadzieję, że dwuczęściowa Księga zaginionych opowieści zapoczątkuję serię opisującą dalszą historię tak, jak ją przedstawiają późniejsze pisma ojca, wierszem i prozą. Z tego względu nadałem całej serii tytuł obejmujący to, co zgodnie z moim zamysłem ma się w niej znaleźć, choć mam obawy, że Historia Śródziemia może się okazać zbyt ambitnym przedsięwzięciem (Christopher Tolkien, „Przedmowa”, s. 17).
Teksty, które znalazły się w pierwszej części „Księgi zaginionych opowieści”, zaczęły powstawać na długo przed wydaniem „Hobbita” i „Władcy Pierścieni”, prawdopodobnie na przełomie 1916 i 1917 roku. Tolkien opisał w nich Dworek Zabawy Utraconej i postać wędrowca Eriola, który na samotnej wyspie poznaje opowieści przedstawiające zapomnianą historię świata rozpoczynającą się od mitu kosmogonicznego, muzyki Ainurów. Następnie opisane zostało przybycie Valarów i budowa Valinoru, uwięzienie Melka, nadejście elfów, kradzież klejnotów i mrok, który nadciągnął nad Valinor, odejście Noldolich, powstanie Słońca i Księżyca, ukrycie Valinoru, a wreszcie narodziny ludzi. Wszystkie rozdziały zostały opatrzone bogatymi komentarzami autorstwa Christophera Tolkiena. Na końcu znajduje się wykaz nazw własnych i indeks.
„Księga zaginionych opowieści” wymaga znajomości dzieł Tolkiena, ponieważ kluczem jest śledzenie ewolucji Śródziemia. Z jednej strony już na najwcześniejszym etapie pojawiają się koncepcje, które nie ulegną niemal żadnym zmianom – jak opis muzyki Ainurów. Z drugiej jednak strony wiele pomysłów w późniejszych tekstach istnieje, ale w zupełnie zmienionej formie. Silmarile, które staną się kluczowe dla historii Śródziemia, pojawiają się, ale na tym wczesnym etapie są po prostu klejnotami i niczym więcej. Jest to więc opowieść o powstawaniu świata, który na początku nie jest chaosem, ale daleko mu jeszcze do jasnych idei zawartych w późniejszych wersjach. Niektóre fragmenty rozrosną się i nabiorą znacznie większego znaczenia, inne, jak narodziny Słońca i Księżyca, zostaną zredukowane i okryte mgiełką tajemnicy.
„Księga zaginionych opowieści” została wydana w tej samej szacie graficznej co inne książki J. R. R. Tolkiena od Zysku. Bardzo ciekawym elementem graficznym jest wklejka z Dwoma Drzewami Valinoru – Telperionem i Laurelinem. Ten motyw powtarza się także na tylnej stronie okładki. W środku znajdują się także najwcześniejsze mapy Śródziemia, w tym ilustracja prezentująca uniwersum jako przekrój łodzi wikingów. Należy też wspomnieć o grupie tłumaczy pracujących z tak trudnym tekstem. Za przekład pierwszego tomu odpowiadają Maria Gębicka-Frąc i Cezary Frąc, którzy przełożyli na język polski „Władcę Pierścieni” od wydawnictwa Amber. Natomiast wiersze tłumaczyły Joanna Drzewowska i Katarzyna Staniewska.
Myślę, że żadnego wielbiciela twórczości Johna R. R. Tolkiena nie trzeba zachęcać do czytania, bo na wydanie w Polsce „Księgi zaginionych opowieści” czekaliśmy od dawna. A przed nami jeszcze jedenaście tomów „Historii Śródziemia”.
Współpraca reklamowa z Wydawnictwem Zysk i S-ka
Barbara Augustyn
Autor: John R. R. Tolkien
Redakcja: Christopher Tolkien
Tytuł: „Księga zaginionych opowieści” część 1
Cykl: „Historia Śródziemia” tom 1
Tytuł oryginalny: „The Book of Lost Tales” Part 1
Tłumaczenie: Maria Gębicka-Frąc, Cezary Frąc, Wiersze przełożyły Joanna Drzewowska i Katarzyna Staniewska
Wydawnictwo: Zysk i S-ka
Liczba stron: 350
Data wydania: 2022
