Nie ukrywam faktu, że od dawna uwielbiam Amosa Oza. Odkryłam jego pisarstwo niedługo po pobycie w Izraelu i towarzyszy mi ono do dziś. Od lat czekam też na literacką nagrodę Nobla dla Oza. Dla mnie jest on najwybitniejszym współczesnym prozaikiem izraelskim. Trzy krótkie eseje zebrane w zbiorze Jak uleczyć fanatyka (Prószyński i S-ka, Warszawa 2010) zostały pierwotnie wygłoszone w formie wykładów na uniwersytecie w Tybindze w 2002 roku, tuż po ataku terrorystycznym na Amerykę. Nabierają jednak aktualności w obliczu zaogniającego się konfliktu na Bliskim Wschodzie.
Już w Sekretnych przyjemnościach Oz opowiada się za rozwiązaniem dwupaństwowym, powstaniem Palestyny obok Izraela. Podkreśla, iż konflikt między izraelskimi Żydami a palestyńskimi Arabami nie jest historią „dobrych” i „złych”. To nie Dziki Zachód, a raczej starożytna tragedia, starcie dwu słusznych racji. W drugim eseju, zatytułowanym Fanatyk jest chodzącym wykrzyknikiem, Oz rozwija temat fanatyzmu, nazwanego przez siebie genem zła. Konflikt izraelsko-palestyński określa jako spór majątkowy o to, do kogo należy ten dom – jako konflikt między dwoma przekonującymi roszczeniami do tego samego kraju. Wierzy, że można ten konflikt zakończyć. Wykład trzeci, Izrael i Palestyna, jest niejako podsumowaniem poprzednich. Oz podkreśla, że Żydzi i Palestyńczycy mają zbliżone doświadczenia historyczne. Sam pisarz, od lat działający na rzecz izraelskiego ruchu Pokój Teraz, ukuł zwrot: „Czyńcie pokój, nie miłość”. Przeciwieństwem wojny nie jest bowiem miłość, lecz właśnie pokój. Konflikt izraelsko-palestyński, widziany jako antagonizm między dwiema ofiarami, nabiera zupełnie innego wymiaru. W ostatnim zdaniu autor zwraca się do swoich słuchaczy/czytelników: „Nie musicie już dłużej wybierać, czy być za Izraelem, czy za Palestyną. Bądźcie za pokojem”.
Czego możemy się od Oza nauczyć, jakie jest jego przesłanie dla świata? Myślę, że Oz ma dużo racji, mówiąc nam, że „kompromis” jest synonimem słowa „życie”. Przeciwieństwem kompromisu są fanatyzm i śmierć. Warto to zapamiętać.
Marta Haba
