Książka Petera Pomerantseva „Jądro dziwności. Nowa Rosja” to socjologiczno-politologiczny esej poświęcony nowej Rosji. Państwu, w którym nic nie jest takie, jakim się wydaje. Byli mafiosi przedzierzgają się w poważanych biznesmenów i polityków, czarne wdowy dokonują zamachów, bogacze podejrzanej konduity zostają mecenasami sztuki, a aktywiści walczą przeciwko nim o ocalenie skarbów architektury starej Moskwy. Wszystko to przenika się ze sobą i zmienia w tempie przyprawiającym o zawrót głowy postronnego obserwatora. Pomerantsev zostaje naszym przewodnikiem po tym skomplikowanym świecie, nie tylko oprowadzając nas po jego zakamarkach i objaśniając zmiany zachodzące w posttotalitarnym społeczeństwie. Przede wszystkim próbuje odpowiedzieć na pytanie: czym jest nowa Rosja. Dławiącą wolności obywatelskie dyktaturą? Oligarchicznym tworem udającym demokrację? A może powrotem do idei imperium? Z rozpadu Związku Radzieckiego wyłoniło się państwo, które nie jest łatwe do zdefiniowania, a tym bardziej opisania.
Autor, próbując uchwycić tę migotliwą, dziwaczną i niebezpieczną rzeczywistość, używa metod stosowanych przez reporterów, choć nie brakuje tu prawdziwie poetyckich fragmentów. Jego rozmówcy pochodzą z niemal wszystkich warstw społecznych, reprezentują różne doświadczenia życiowe i zajmują odmienne pozycje społeczne. W książce spotykamy wpływowych „technologów politycznych”, prostytutki, modelki, ekscentrycznych miliarderów i artystów. W efekcie czytelnik zostaje wciągnięty w fascynującą opowieść, która burzy wiele naszych wyobrażeń i stereotypów, narosłych nie tylko w czasach komunizmu, ale i po upadku systemu.
„Najmodniejszym słowem Moskwy stał się „wykon” – performance. Pasowało ono do świata, w którym gangsterzy przeistaczali się w artystów, naciągaczki cytowały Puszkina, a motocyklistom zwidywało się, że są świętymi. Rosja widziała tak wiele światów, w zawrotnym tempie zastępujących jeden drugim – od komunizmu przez pieriestrojkę i terapię wstrząsową, czasy biedy, rządy oligarchii i państwo mafijne po kraj milionerów – że wszystkich jej nowych bohaterów porzucano szybko i bez żalu, z poczuciem, że życie jest tylko błyskotką i maskaradą; zabawą, w której wszelkie role, pozycje i przekonania podlegają nieustannym przeobrażeniom”. Stajemy oko w oko ze światem, który wyłonił się z niebytu i jest świadom swojej ulotności. To sprawia, że wszelkie normy tracą znaczenie lub stosowane są wybiórczo. Słowa ukrywają prawdziwe znaczenia zdarzeń, a ludzie zbyt często zmieniają skórę. To wielki eksperyment, reality-show, przyprawiający innych o konsternację, przywołujący niedobre skojarzenia. Krzywe zwierciadło, w którym odbijają się wszystkie kompleksy, nadzieje i pomyłki. Rozczarowanie bywa nie tylko udziałem samych Rosjan, ale i Zachodu, niedostrzegającego w porę wszystkich odmienności, które doprowadziły do rządów silnej ręki i zjawiska oligarchizacji państwa. Nieustanne zmiany kostiumów, transformacje dokonywane na oczach wszystkich doszły do takiego poziomu, że stały się zjawiskiem z dziedziny estetyki, w przedziwny sposób splatającej się z polityką. „Coś podobnego przydarzyło się też rosyjskim elitom: w czasach sowieckich nauczyły się udawać, bo było im to potrzebne do przetrwania; teraz nieustanne metamorfozy nie są już potrzebne, ale one nadal ich dokonują – dla szczególnej mrocznej przyjemności, bo teraz konformizm wzniósł się na poziom aktu estetycznego”. Być może Mistrz i jego Małgorzata już dawno opuścili Moskwę, ale Woland nadal tam jest.
Autor: Peter Pomerantsev
Tytuł: Jądro dziwności. Nowa Rosja.
Przełożyła: Iga Noszczyk
Wydawnictwo: Czarne
Data premiery: 29 lipca 2015
