„Cyrankiewicz. Wieczny premier” Piotra Lipińskiego to biografia jednego z najgłośniejszych i najbardziej kontrowersyjnych polityków okresu PRL. Prawda o nim okazuje się jednak o wiele bardziej skomplikowana od publicznego wizerunku albo obrazu utrwalonego w ludzkiej pamięci. Autor opisuje nie tylko znane lub kompromitujące momenty w karierze politycznej Cyrankiewicza, jak np. skandaliczne przemówienie w Poznaniu w czerwcu 1956 roku czy odmowę interwencji w sprawie wyroku na rotmistrza Pileckiego. Przypomina celowo przemilczane przez komunistyczną propagandę fragmenty życiorysu swojego bohatera: działalność w przedwojennej Polskiej Partii Socjalistycznej, odbicie Jana Karskiego z rąk gestapo w czasie okupacji, aktywność w obozowym ruchu oporu w Auschwitz, a także chronienie w okresie stalinowskim wyrzuconych z uniwersytetów uczonych. Premier ceniony był za inteligencję, towarzyską ogładę, poczucie humoru. Dostrzegano jego słabość do kobiet i luksusu, z którą się nie krył. Jednak jego wizerunek miał też mroczną stronę: uległość, serwilizm, brak odwagi cywilnej.
Józef Cyrankiewicz okazuje się postacią o wiele bardziej złożoną, której życie i polityczna kariera przebiegała między bohaterstwem a skrajnym konformizmem. Cezurą staje się pobyt Cyrankiewicza w obozie w Auschwitz i powojenny powrót do aktywności politycznej w całkowicie zmienionych warunkach, dyktowanych przez Stalina i polskich komunistów. Wiele osób, przyjaciół i znajomych „wiecznego premiera” właśnie okresem obozowym tłumaczyło jego późniejszą uległość, strach przed ewentualnymi represjami, brak oporu przed wchłonięciem PPS przez system komunistyczny. „Z obozu wyszedł złamany”, powtarza się częste przypuszczenie w zebranych przez Lipińskiego relacjach. Nie wiemy, czy jest to prawda. Cyrankiewicz odgrywał także rolę politycznego celebryty, która zapewne nikomu innemu nie uszłaby bezkarnie. Być może więc był zręcznym karierowiczem lub wyjątkowo zdolnym politykiem, potrafiącym zrobić wymarzoną karierę w bardzo niesprzyjających warunkach państwa autorytarnego.
Piotrowi Lipińskiemu udało się ukazać niejednoznaczność oraz złożoność charakteru i losów swojego bohatera. Autor unika przy tym łatwych ocen i epitetów. Być może całą prawdę o wieloletnim premierze i jednym z symboli PRL oddaje właśnie to zdanie: „Był wybitnym aktorem ostatniego aktu”. Człowiekiem, którego biografia była równie skomplikowana jak czasy, w których przyszło mu żyć.
Autor: Piotr Lipiński
Tytuł: Cyrankiewicz. Wieczny premier
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 14 września 2016
