Benn Steil – Plan Marshalla

Franklin Delano Roosevelt i Józef Stalin mieli różne wizje dotyczące tego, jak ma wyglądać Europa po drugiej wojnie światowej. Stany Zjednoczone chciały wolnego handlu, Związek Radziecki pragnął kontroli nad rynkiem. Oczywiście obydwoma mocarstwami kierowała przede wszystkim chęć zysku, ale o ile Roosevelt, a potem Truman chcieli inwestować w europejskie państwa i dopiero potem czerpać zyski, „wujek Joe” – jak nazywali Stalina Amerykanie – zainteresowany był natychmiastowymi reparacjami i całkowitym poniżeniem Niemiec.

Różnice w filozofiach dotyczących odbudowy zniszczonej wojną Europy doprowadziły do podziałów, które do dziś kształtują gospodarki krajów byłego wschodniego i zachodniego bloku. Unia Europejska i NATO to dzieci programu odbudowy, jaki zdecydował się wprowadzić amerykański sekretarz stanu, generał George C. Marshall. Od wczesnych lat chwalony za swoje umiejętności organizacyjne okazał się jedną z najbardziej wpływowych osób XXI wieku.

W książce Benna Steila poznajemy kulisy planu, motywacje Amerykanów, pretensje Sowietów, a w tle co jakiś czas pojawia się sprawa Polski, którą razem z Czechami zdecydowano się poświęcić, by uratować chociaż część kontynentu. Polska miała stanowić barierę przed postępującą sowietyzacją, którą ostatecznie, ze szkodą dla nas, ustanowiono w Berlinie. Nasz kraj również miał być objęty amerykańską pomocą, jednak z radzieckiej prasy Polacy dowiedzieli się, że nie będą wchodzić w żadne porozumienia z kapitalistami. Stanowisko narzucone przez szukającego jedynie reparacji Stalina ukształtowało całą wschodnią Europę. Gdy przemysł NRD był niszczony w ramach krótkoterminowych zysków, RFN rosło w siłę, bazując na produkcji odbywającej się w fabrykach – których większość, gwoli ścisłości, znajdowała się w zachodniej części kraju – rozwiniętych przed wojną. Steil kilkakrotnie podkreśla, że niemiecki przemysł był w lepszej sytuacji po drugiej wojnie światowej niż po pierwszej. Dodajmy do tego przeświadczenie, skądinąd bardzo słuszne, że dobro Niemiec oznacza dobro Europy, a nadzieje na jakąkolwiek sprawiedliwość dziejową okażą się płonne.

Fakt, że USA zdecydowało się w ogóle na pomoc na innym kontynencie wydaje się małym cudem, biorąc pod uwagę dosyć silne nawoływania do izolacjonizmu – pierwotnie planowano wycofanie amerykańskich wojsk z Europy już po dwóch latach. Ostatecznie jednak w cztery lata Stany Zjednoczone przekazały 13,2 miliarda dolarów do szesnastu krajów. Chodzi nie tylko o pomoc finansową, lecz także militarną, gdyż kraj kierował się strachem przed ekspansją komunizmu. Powstrzymali ją jednak sami Sowieci, narzucający, a czasem wręcz terroryzujący, partie komunistyczne w zachodniej Europie.

Steil kompleksowo przedstawia okoliczności wprowadzenia planu z obydwu stron, prezentując sylwetki najważniejszych graczy na arenie międzynarodowej i w najważniejszych zakulisowych rozgrywkach. Całość czyta się momentami jak thriller polityczny, ale nie sposób uciec przed smutną konkluzją, że Polska była tylko pionkiem, poświęconym na samym otwarciu tej rozgrywki.

Łukasz Muniowski

Tytuł: Plan Marshalla. Postawić świat na nogi
Autor: Benn Steil
Przekład: Katarzyna Bażyńska-Chojnacka i Piotr Chojnacki
Liczba stron: 717
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Rok wydania: 2020

About the author
Łukasz Muniowski
Doktor literatury amerykańskiej. Jego teksty pojawiały się w Krytyce Politycznej, Czasie Kultury, Dwutygodniku i Filozofuj. Mieszka z kilkoma psami.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *