„Zwierzęta na zakręcie” to antologia XIX-wiecznych, w większości polskich, tekstów, które traktują o zwierzętach. Nie tylko udomowionych, ale też tak egzotycznych dla ówczesnych Polaków jak rhodesian ridgeback czy grzechotniki.
Tytułowy „zakręt” to antycypacja transformacji, jaką przeszły przede wszystkim zwierzęta domowe w tamtym okresie. Na przykład pies zamienił podwórko na kanapę, krowa stała się fabryką mleka, a świnia ostatecznie została odcięta od otwartych przestrzeni i zamknięta w chlewni. Nie znaczy to oczywiście, że do tamtego czasu relacje człowieka z przyrodą były bez skazy. Nawet teraz starsi z tęsknotą rozprawiają o tym, jak na wsi zwierzęta żyły z nimi, a nie obok nich, ale również wtedy mało kto przejmował się losem tych stworzeń. Według autorki jest to pokłosie właśnie XIX wieku, w którym, jak powtarza za Johnem Bergerem, człowiek „przestaje patrzeć zwierzętom w oczy, a zaczyna traktować je wyłącznie przedmiotowo”.
Nie chcę się powtarzać, napisałem już bowiem na tej stronie sporo tekstów o tym, jak zwierzęta były (i niestety wciąż są) niedoceniane i źle traktowane. Ich bierna rola w historii wreszcie zaczyna się zmieniać pod wpływem animal i animality studies, ale tym, którzy oczekują naprawy tych relacji, zalecam uzbrojenie się w cierpliwość. Jeszcze teraz przecież świnie przetrzymuje się i transportuje w skandalicznych warunkach, koty włóczą się po lasach, a psy uwiązane są na łańcuchach. Jeśli zaś chodzi o dzikie zwierzęta, jak pokazują przykłady z tej książki, nic w tej relacji się nie zmieniło od XIX wieku.
Przytoczone tu historie, anegdoty i cytaty są różnego rodzaju. W jednej uznany podróżnik i poeta Antoni Edward Odyniec opisuje, jak powstrzymał się przed zabiciem zająca, gdy zwierzę stanęło przed nim i spojrzało mu głęboko w oczy. W innej Maria Gorecka, córka Adama Mickiewicza, opisuje, jak ojciec uczynił z niej kronikarkę kurzych dziejów, codziennie odczytującą mu swoje obserwacje z przydomowego kurnika. Wart uwagi jest też cytat z elementarza dla polskich dzieci, demonizujący wilka. To smutne, że do teraz dominuje mit wilka szkodnika, chociaż według badań niemieckich naukowców zwierzęta przydomowe stanowią nawet nie dziesiętną, ale setną część jego diety. Cała antologia pełna jest prawdziwych perełek o najróżniejszych stworzeniach, chociaż historie te najwięcej mówią o ich autorach. Inteligentni i wrażliwi ludzie od zawsze mogli się wczuć w położenie zwierząt i zrozumieć ich cierpienie.
Tytuł: Zwierzęta na zakręcie
Autor: Beata Mytych-Forajter
Liczba stron: 285
Rok wydania: 2017
Wydawca: Instytut Literackich Badań PAN Wydawnictwo
