Polska ma twarz kobiety i to dość powszechnie powtarzany banał. Najczęściej bowiem przyprawiają jej gębę Matki – Polki z dzieckiem przy piersi, rękami do ziemi od noszenia zakupów, pełnej poświęcenia dla rodziny. Rodzina bowiem to „podstawowa komórka społeczna” i tam spełnia się kobieta. Remigiusz Grzela jednak pokazał, że polska kobieta to przede wszystkim kobieta wolna. Przeprowadził rozmowy z wieloma różnymi bohaterkami. Bohaterkami, bo każda z nich musiała przeżyć coś bardzo mocnego w swoim życiu, by odnaleźć wolność.
W „Wolnych” autor zapisał wywiady przeprowadzone z dwunastoma kobietami, które wykonują zupełnie różne zawody, mają inne doświadczenia życiowe i inne obrały drogi. Część z tych osób nie trzeba większości przedstawiać, jak chociażby Henrykę Krzywonos, Agnieszkę Holland, Julię Hartwig, Hannę Krall czy Teresę Torańską. Są też jednak nazwiska, które mogą nam na początku nic nie mówić, ale gdy zaczniemy czytać rozmowę, szybko zorientujemy się, że wiemy, o kim mowa. Do takich osób należy na pewno Krystyna Chiger, czyli dziewczynka w zielonym sweterku uratowana przez Leopolda Sochę (historia znana z filmu „W ciemności”), Zofia Posmysz – autorka „Pasażerki” czy Wanda Wiłkomirska – światowej sławy skrzypaczka.
Jednak dla mnie najbardziej zaskakujące były rozmowy z kobietami, o których nigdy nie słyszałam lub nie znałam ich biografii. Fascynująca jest opowieść Ireny Rybczyńskiej – Holland – matki Agnieszki Holland i Magdaleny Łazarkiewicz (także bohaterki tej książki) i jej narracja o ratowaniu Żydów w czasie II wojny światowej, a także refleksji na temat Boga. Alina Świdowska – aktorka wspomina swoją matkę – Adinę Blady – Szwajger, lekarkę, współpracowniczkę Edelmana i opowiada o zmaganiu się z monodramem, który napisała na podstawie pamiętników matki. To także traumatyczna opowieść o relacji z nią. Z zupełnie innej strony o wolności opowiada Teresa Nawrot wspominająca grę w grupie teatralnej Grotowskiego jako więzienie, uzależnienie i bezkompromisowo rozprawia się z pewnym mitem.
Ta książka jest dla mnie jednak przede wszystkim opowieścią o Polsce i o tym, jak bardzo nie jesteśmy wolni od historii, jak wciąż ona nas prześladuje. Przez całe życie próbuję wyjść z obozu. Ale to jest niemożliwe – mówi Posmysz. Każda z bohaterek, czasem nie do końca chyba świadomie, porusza kwestie związane z ojczyzną. Krzywonos mówi o Solidarności, a nie tylko o rodzinie, w której znalazła wolność. Aż pięć z dwunastu opowieści dotyczy relacji polsko – żydowskich, uświadamiając, jak sprawa ta jest wciąż ważna i nie do końca rozwiązana. Kilkunastoletnia wnuczka Blady – Szwajger nosi gwiazdę na szyi i mówi, że jest Żydem. Gdy matka poprawia ją, że jest Żydówką, odpowiada: Nie, jestem Żydem. Bo Żyd to takie brzydkie słowo.
„Wolne” Grzeli to fascynujące kobiece narracje, często bardzo intymne, emocjonalne. Niezwykle osobiste wspomnienia przeplatają się z historią Polski, z opowieściami o codzienności życia w niej w najróżniejszych czasach, z narracjami o przyjaźniach, ale i o wrogach.
Anna Godzińska
Tytuł: „Wolne”
Autor: Remigiusz Grzela
Liczba stron: 245
Data wydania: 10 grudnia 2012
Wydawnictwo: Krytyka Polityczna
