Yamilet siedzi tak głęboko w szafie, że podatek od nieruchomości płaci w Narni. Nie ma innego wyjścia: pochodzi z meksykańskiej katolickiej rodziny, a jako najstarsza córka podlega nieustannej presji bycia nie tylko perfekcyjnym dzieckiem, ale też „małym dorosłym”. Ojciec został deportowany, skazując rodzinę na walkę o przeżycie, a tym samym część jego obowiązków, w tym opieka nad młodszym bratem, Cesarem, spadła na nastoletnią Yami. Dziewczyna tęskni za ojcem, z którym miała o wiele lepszy kontakt niż z surową i wymagającą matką, próbuje też zarobić na prywatną szkołę, do której ucieka po tym, jak najlepsza przyjaciółka odwróciła się od niej po wyznaniu, że Yami jest lesbijką. Jej życie to pole minowe. Jeden fałszywy krok i Yamilet może skończyć na ulicy, bez środków do życia i wsparcia, bo nie ma złudzeń co do tego, na ile bezwarunkowa jest miłość rodzicielska, kiedy mierzy się z homofobiczną pogardą. Niczego nie ułatwia fakt, że uwagę dziewczyny w nowej szkole z miejsca przyciąga Bo, wyoutowana lesbijka i najfajniejsza osoba, jaką Yami kiedykolwiek poznała. Wie jednak, że szkolna miłość, szczerość wobec siebie i innych nie są dla niej. Są przywilejem, na który stać nielicznych.
Wkurwia mnie to całe piętnowanie czyjegoś wyboru o niewychodzeniu z szafy. Obrzuca się nas gównem, bo przecież „żyjemy w kłamstwie”, podczas gdy tak naprawdę chcemy po prostu normalnie funkcjonować. Nie chcę, aby wszyscy bliscy mi ludzie zaczęli się ode mnie sukcesywnie odwracać. Nie chcę, żeby moja własna rodzina się mnie wyparła i wyrzuciła z domu. To się nazywa instynkt samozachowawczy, a nie obłuda. Nie jestem nikomu winna prawdy i będę otwarcie mówić o swojej seksualności tylko wtedy, gdy poczuję się na to w pełni gotowa […] Poza tym drzwi gejowskiej szafy, w mojej opinii, z założenia powinny być obrotowe, ponieważ przechodzi się przez nie wielokrotnie w trakcie życia (s. 224).
Popularność literatury z zakresu young adult zaowocowała także rozwojem młodzieżowej literatury queerowej, oferującej całkowicie nowe wzorce narracji o dojrzewaniu. Co prawda większość pozycji z tego zakresu to wciąż opowieści o białych cis gejach, ale pojawia się coraz więcej opowieści o życiu nastolatków nie-białych, queerowych, niebinarnych, aseksualnych, neuroróżnorodnych. Czasem nawet łączących te elementy tożsamości, co sytuuje ich coraz dalej od przyjętego powszechnie wzoru człowieczeństwa, jakim jest biały heteroseksualny cismężczyzna. Wiele z tych pozycji tylko pozornie trzyma się schematu obyczajowej młodzieżówki jako opowieści o miłości, dojrzewaniu i odkrywaniu siebie, po to, aby przedstawiać w przystępny sposób palące problemy społeczne. Tym właśnie jest Przewodnik lesbijki po katolickiej szkole. Zmagania Yamilet z codziennością przybliżają czytelnikom problemy rasowe i klasowe, powszechny, codzienny rasizm i ten systemowy, gdzie policjant bez wahania roztrzaskuje głowę nastolatka o beton, bo wie, że może zrobić to bez konsekwencji; to także opowieść o tym, jak coming out jest przywilejem związanym z poczuciem bezpieczeństwa, którego większość osób queerowych wciąż nie ma, nawet we własnych rodzinach. Przede wszystkim jednak to opowieść o traumie religijnej i jej konsekwencjach i pod tym względem powieść Sonora Reyes zbliża się do polskiego kontekstu kulturowego. Nauczanie i praktyki kościoła katolickiego są źródłem traumy seksualnej dla wielu dzieci, nie tylko queerowych, a dominacja kościoła w życiu społecznym Meksyku i Polski doprowadza do rażących nadużyć i bezkarności. Powieść obwarowana jest ostrzeżeniami przed traumatyzującymi tematami, takimi jak homofobia i rasizm, warto dodać także ostrzeżenie przed religijną traumą, z którą mierzą się Yamilet i Cesar, każde na swój sposób. Trauma religijna oznacza internalizację napiętnowania, odrzucenia, pogardy i wstydu, jakimi przesiąknięte są praktyki religijne wtłaczane ludziom od dziecka. Seksualizacja dzieci przebiega w konfesjonałach, nie na lekcjach edukacji seksualnej, które oferują dzieciom narzędzia i język do wskazywania nadużyć, których padają ofiarą. Polskim czytelnikom z łatwością przyjdzie zrozumienie przeżyć i doświadczeń bohaterów, które są nam bliższe niż te wypływające z amerykańskiego purytanizmu.
Pomimo podejmowania trudnych tematów ton powieści jest bardzo wyważony. Zgodnie z duchem young adult mamy do czynienia z pierwszoosobową narracją, a Yamilet nie brakuje poczucia humoru, trzeźwego cynizmu i silnego poczucia sprawiedliwości, co czyni jej opowieść wciągającą, realistyczną i osobistą. Reyes jest bardzo utalentowano pisarzo, czego dowodzi w scenie ataku paniki Yamilet po lekcji, na której jej koledzy i koleżanki z klasy debatują nad tym, czy osobom takim jak ona przysługują prawa człowieka (kolejne powszechne, traumatyzujące doświadczenie queerowego nastolatka). To jeden z najbardziej realistycznych opisów ataku paniki, z jakim miałam do czynienia, i śmiało mogę go porównać do sceny samookaleczenia w Pod osłoną nocy Sarah Waters. Przekonująco wypada też dynamika rodzinna, pełna napięcia, niepewności, strachu i pragnienia akceptacji ze strony Yamilet. Nie sądzę, żeby heteroseksualna osoba była w stanie rozumieć strach dziecka przed tym, że rodzina się go wyrzeknie za to, kim jest. Reyes – i Yamilet – rozumieją doskonale związane z tym napięcie i nieustanne zastanawianie się: czy to ostatni uścisk? Czy to ostatni raz, kiedy twierdzisz, że mnie kochasz? Kiedy będziesz mówić o mnie z taką pogardą, jak o gejach w telewizji? Czy mam prawo do twojej miłości, skoro wiem, że nienawidzisz takich ludzi jak ja? To strach, który wsiąka w człowieka aż do kości, zaciska się na sercu i nie pozwala wierzyć, że jest się godnym miłości.
Przewodnik lesbijki po katolickiej szkole nie jest powieścią obyczajową, zakończenie dyktowane jest prawami gatunku young adult, aczkolwiek po dominującym napięciu odczuwalnym w trakcie lektury czytelnikom należy się jakaś forma rozluźnienia, optymistyczny przekaz zapewniający, że trudności można przetrwać i wyjść silniejszym z bólu, którego się doświadczyło. Najwięcej zarzutów można mieć wobec tłumaczenia, które niezręcznie radzi sobie z młodzieżowym slangiem. Nie zmienia to faktu, że wśród wszystkich queerowych młodzieżówek obecnych na polskim rynku, Przewodnik lesbijki po katolickiej szkole jest jedną z najlepszych pozycji – pozwala nam doświadczyć przez chwilę życia Yamilet, kogoś tak Innego i tak znajomego jednocześnie.
Osoba autorska: Sonora Reyes
Tytuł: Przewodnik lesbijki po katolickiej szkole
Wydawnictwo: We Need YA
Tłumaczenie: Dominik Górka
Liczba stron: 400
Rok wydania: 2022
