Co znaczy wolność?
W sowieckiej Rosji krążył pośród ludzi dowcip, że naród rosyjski dzieli się na tych, którzy już w łagrze siedzą i tych, którzy dopiero osadzeni zostaną. Rzeczywiście, trudno chyba o bardziej uciemiężony przez własną władzę kraj niż Rosja, szczególnie ta pod rządami komunistów. Bogata literatura obozowa nie obejmuje jednak jedynie wieku XX, jej korzenie sięgają dalej. Jednym z licznych głosów opisujących obozową rzeczywistość caratu były „Wspomnienia z martwego domu” Fiodora Dostojewskiego, wznowione niedawno przez Wydawnictwo MG w ramach kolekcji dzieł wielkiego rosyjskiego literata (do tej pory ukazały się jeszcze „Zbrodnia i kara”, „Bracia Karamazow”, „Biesy”, „Idiota” i „Młokos”).
Należący do Koła Pietraszewskiego, grupy literackiej opowiadającej się za reformami carskiej Rosji, Dostojewski został skazany w listopadzie 1849 roku na karę śmierci. 22 grudnia tego samego roku, stojąc już przed plutonem egzekucyjnym, pisarz w ostatniej chwili został objęty łaską cara. Karę śmierci zamieniono na cztery lata zesłania. Do marca 1854 roku nowym miejscem zamieszkania i pracy, tytułowym martwym domem, miała stać się twierdza w Omsku na Syberii. Przeżycia w obozie posłużyły za kanwę powieści „Wspomnienia z martwego domu”, drukowanej w latach 1860 – 1862.
Narratorem „Wspomnień z martwego domu” (czy też „Zapisków z martwego domu” lub „Wspomnień z domu umarłych”, gdyż pod takimi tytułami książka także funkcjonuje) jest były szlachcic, Aleksander Pietrowicz Gorianczykow, skazany na dziesięć lat zesłania za zabójstwo żony. W osobie głównego bohatera można upatrywać jednak wierne odbicie samego autora i często wydarzenia przedstawiane w powieści uznaje się za fakty. „Wspomnienia z martwego domu” uważane są za najbardziej osobistą książkę Dostojewskiego, który często zawierał w swoich dziełach tropy i przyczynki do własnej biografii (choćby w „Graczu”).
Autor/narrator opisuje tym samym, w sposób bardzo bezpośredni i emocjonalny, obraz życia obozowego, podkreślając różnice w postrzeganiu łagrowej rzeczywistości pomiędzy więźniami politycznymi i pospolitymi kryminalistami oraz pomiędzy Rosjanami a więźniami innych narodowości. W książce znalazł się także portret zesłańców polskich, którzy zostali przez badaczy zidentyfikowani z imienia i nazwiska (autor ogranicza się jedynie do inicjałów). Tym samym druga powieść Dostojewskiego to nie tylko przedstawiciel typowej literatury łagrowej, ale także psychologiczny obraz człowieka zniewolonego, który doskonale pojmuje znaczenie słowa „wolność”.
Wydawnictwo MG nie ustaje w przypominaniu najważniejszych pozycji literatury światowej, nie ograniczając się przy tym do wyborów najprostszych i najbardziej oczywistych. Fiodora Dostojewskiego nie mogło zabraknąć, szczególnie że niektóre z jego książek nie były już od dłuższego czasu wznawiane. Nie pozostaje nic innego, jak żywić nadzieję, że kolejne pozycje z dorobku jednego z najważniejszych pisarzy rosyjskich to tylko kwestia czasu.
Karol Sus
Tytuł: Wspomnienia z martwego domu
Autor: Fiodor Dostojewski
Tłumaczenie: Józef Tretiak
Liczba stron: 200
Wydawnictwo: Wydawnictwo MG
Rok wydania: 2017
