Według najprostszej definicji miejsce to przestrzeń o określonym znaczeniu. Miejsce istnieje dzięki przypisywanym mu (jak również wciąż przepisywanym) kontekstom i konotacjom. Krótko mówiąc, istnieje dzięki ludziom, bez których pozostawałoby tylko pustą – niekoniecznie w sensie fizycznym – powierzchnią lub budynkiem. Z drugiej strony – to miejsce definiuje ludzkie doświadczenia. Wpływa nie tylko na to, czego i jak doświadczamy, ale przede wszystkim, że doświadczamy w ogóle – nie będąc „gdzieś” nie możemy robić „czegoś”.
Książka Andrzeja Majera przedstawia zależność między byciem i miejscem w kontekście przestrzeni zurbanizowanej. We wstępie autor wskazuje na dwa wątki, z których pierwszy, główny, dotyczy mikropolis, rozumianego jako „fragment miasta uznawany za swój” (s. 7). Termin odnosi się do części miasta, zgodnie z tym, jak rozumie i interpretuje je jednostka. Mikropolis to zatem miasto osobiste, złożone z najczęściej odwiedzanych miejsc, lokalizacji czy dzielnic. Jest to indywidualne doświadczanie społeczności, zależne od obszaru, który za „swój” uznajemy, obojętnie, czy chodzi o mieszkanie, blok czy całą dzielnicę, ponieważ nierealne jest odkrycie i doświadczenie całego miasta. Przykładowe mikropolis przeciętnego mieszkańca wygląda tak: mieszkanie, blok i jego okolice, droga do pracy, praca i jej okolice, ulubiona restauracja/bar/kino czy pobliskie centrum handlowe – zależnie od tego, gdzie i jak przemieszcza się jednostka. Mikropolis może równie dobrze obejmować określone punkty w różnych zakątkach miasta i ograniczać się do własnego domu. Na tym polega urok tego konceptu – mikropolis jest w pełni subiektywne, tworzy się zaś samoistnie, zależnie od sytuacji życiowej i indywidualnych preferencji.
Miasto osobiste ma trzy wymiary: przestrzenny (dom, dzielnica), społeczny (osobisty, personalny) i konceptualny (wyobrażenia na jego temat). Należy też podkreślić, że kreacja mikropolis nigdy nie jest w pełni zakończona – zmienia się ono razem z człowiekiem i jego przyzwyczajeniami. Obcy, pojawiając się w mikropolis, oferują nowe – swoje – odczytania oraz definiują miasto na nowo. Mikropolis niby jest zamkniętą strefą, ale do istnienia potrzebuje w równej mierze tego, co się w niej zawiera, i tego, co jest wykluczone. Zainteresowanych tematem odsyłam chociażby do Tima Cresswella, którego teoria „miejsca” jest zbieżna z „mikropolis” Majera. Cresswell szczególną uwagę poświęca transgresji, pozwalającej na ciągły rozwój znaczeń i odczytań miejsc, jednocześnie utrzymującej tradycyjne ich rozumienie. Podobnie rzecz się ma z mikropolis, gdzie ciągłe ścieranie się ustanowionego z nowym, kiedyś z teraz, utrwala i definiuje „miasto osobiste”.
Jak zauważa sam autor: „miasto osobiste wywodzi się z syndromu posiadania” (s. 20). Etologowie powiedzieliby o zwierzęcej potrzebie terytorialnej, ale u ludzi potrzeba ta bierze się raczej z kultury. Bardziej niż zwierzęta odczuwamy potrzebę zakorzenienia się, zajęcia jakiegoś miejsca. Człowiek, aby być, musi zajmować jakąś przestrzeń, aby zaspokoić potrzebę bezpieczeństwa, potrzebuje zaś domu czy dobrych relacji społecznych z najbliższym otoczeniem. Autor wyjaśnia ten koncept na własnym przykładzie, co stanowi drugi wątek książki. Jest nim wpływ pamięci na odbiór określonych miejsc – głównie miejsca urodzenia i wychowania. W przypadku autora to Łódź lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku. To, jak pojmujemy miejsce, osadzone jest „we wspomnieniach określonej rzeczywistości, której dziedzictwo i codzienność są subiektywnie odtwarzane” (s. 11). Stąd też osobiste, może odrobinę zbyt sentymentalne – przykładem niech będzie chociażby porównywanie zwykłych żuli do halabardników – opisy autora. Wątek ten dowodzi, że o mikropolis nie da się pisać bez emocji, co czyni go jedynie odrobinę mniej ważnym niż ten główny, czysto akademicki. Pisząc o krainie własnego dzieciństwa i młodości, autor zachęca czytelnika do odniesienia przedstawionych teorii do siebie, a co za tym idzie – do zastanowienia się nad własnym, utworzonym uprzednio i bezwiednie, mikropolis.
Łukasz Muniowski
Tytuł: Mikropolis: Socjologia miasta osobistego
Autor: Andrzej Majer
Liczba stron: 179
Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
