To taka historia w stylu „american dream” – od pucybuta do milionera. Z tą różnicą, że bardziej – „intellectual dream” – od dziewczynki, która nie zdaje do następnej klasy, do jednego z największych umysłów polskiej humanistyki. Uwielbiam takie narracje o spełnianiu marzeń, dążeniu do celu, poświęceniu. Bo taka właśnie maluje się droga Marii Janion do osiągnięcia pozycji w świecie akademickim, jaką ma od wielu lat: wybitna znawczyni romantyzmu, najmłodsza w Polsce osoba z tytułem profesora, jaki otrzymała w 1963 roku w wieku 37 lat.
Kazimiera Szczuka rozmawia ze swoją mentorką (była uczennicą Pani Profesor) najpierw na temat dzieciństwa. Maluje się tu obraz ogromnej biedy, agresji ze strony ojca, wojny. Wtedy to Janion zdaje sobie sprawę z drogi, jaka jest jej pisana. Od początku bowiem książki „Janion. Transe – traumy – transgresje. 1: Niedobre dziecię” są jej sposobem na poznawanie świata i są także światem, który wciąga. Pojawia się tu także Wilno – ukochane miasto, jej raj utracony. Kiedy jednak po różnych przeprowadzkach – które wynikały z ochrony, jaką starała się zapewnić jej matka – trafia do powojennej Warszawy, rozkwita intelektualnie. W tym momencie wspomnień pojawiają ważni dla profesor osoby. Przede wszystkim jest to jej wieloletnia przyjaciółka Maria Żmigrodzka, a także Alina Witkowska czy Małgorzata Baranowska. Stolica dała Janion nowe lektury i nowe teksty.
Janion dzieli się z czytelniczkami/czytelnikami swoimi dość gorzkimi przemyśleniami na temat Polski i polskości. Wspomina, że ciężko wyzwolić się z naszego mitu bohaterskiego. Nie może też zabraknąć tutaj rozmowy o romantyzmie – pokazuje, że nie jest on tylko epoką, która minęła, ona widzi go w różnych aspektach życia czy sztuki nieustannie.
Ten wywiad nie jest jednak tylko rozmową o nauce – choć pojawia się tutaj wiele odniesień do naukowej drogi pani profesor (nawet słynny pracowniczy „mundurek” – garsonka bez żadnych ozdób, biżuterii). Dla mnie niezwykle ważnym momentem w tym wywiadzie – rzece jest wypowiedzenie tego, co krążyło jako plotka. Janion bowiem robi comig out, mówiąc, że zawsze podobały je się koleżanki. Jednak sprawy prywatne, te najbardziej osobiste – są dla nas nie do poznania. Janion kryje się za narracją, która toczy się wokół przyjaźni, głównie związanych z pracą.
Książka ta bowiem to przede wszystkim właśnie opowieść o etosie pracy, o tym, jak praca, zdobywanie wiedzy staje się sensem życia. To także rozmowa o dojrzewaniu, które wiąże się z niezgodą na rzeczywistość – jest tu i marksizm, i duchowe żydostwo, a wszystko to w walce z niesprawiedliwością. To niezwykle mądra książka – spotkanie z wybitną humanistką. Z niecierpliwością czekam na kolejne części.
Anna Godzińska
Tytuł: „Janion. Transe – traumy – transgresje. 1: Niedobre dziecię”
Autorki: Maria Janion, Kazimiera Szczuka
Data premiery: luty 2013
Wydawnictwo: Krytyka Polityczna
Ilość stron: 192
