Są książki, na które czeka się latami, są autorzy piszący dzieła swojego życia przez dekadę. „Szczygieł” to zaledwie trzecia powieść w dorobku cenionej Donny Tartt, uznanej (przez magazyn „Time”) za jedną ze stu najbardziej wpływowych osób na świecie. „Mały przyjaciel” czy „Tajemna historia” (zwłaszcza ta druga) zachwycają czytelników w różnych krajach, a i krytyka dość wysoko ocenia dotychczasowy dorobek autorki. Najnowszą powieść nagrodzono Pulitzerem.
Szczególna więź łączy Theo z matką. Odejście ojca jeszcze bardziej pogłębia tę relację. Podczas jednej z wizyt w ulubionym muzeum, w którym znajduje się ukochany obraz kobiety – „Szczygieł” C. Fabritiusa, dochodzi do zamachu. Z życiem – cudem – uchodzi chłopak, który w zamieszaniu spowodowanym wybuchem zabiera siedemnastowieczne płótno. Tak rozpoczyna się długa podróż Theo w poszukiwaniu siebie i wartości, jakimi należy się w życiu kierować.
„Szczygieł” to bezpośrednia opowieść bohatera, swoisty pamiętnik dojrzewania. Śmierć matki jest momentem, który determinuje późniejsze losy Theodora. Początkowo chłopak błąka się samotnie, potem przerzucany z miejsca do miejsca uczy się życia. A trzeba podkreślić, że lekcje dostaje surowe. Zawiera pierwsze przyjaźnie, wkracza w świat alkoholu i narkotyków, szemranych interesów ojca i jego konkubiny. Poznaje ciemne zakamarki Las Vegas, podejrzane rejony Nowego Jorku, o mrocznych zakątkach Amsterdamu nie wspominając. Z jednej strony jest dość naiwny i zbyt wrażliwy, z drugiej zaś dopasowuje się do towarzystwa, które go aktualnie otacza. Błądzi, szuka, oszukuje i jest oszukiwany, nie potrafi wyznaczyć sobie granicy, porusza się niczym dziecko we mgle.
Donna Tartt stworzyła powieść, która przypomina mi wodospad – najważniejszy jest jeden nurt, który z fascynacją i wręcz jakąś chciwością obserwujemy, ale tuż obok niego płyną historie, których nie sposób oddzielić od tej głównej. Spadająca woda rozpryskuje się z różną siłą w rozmaite strony i tak też jest ze „Szczygłem” – mnóstwo tu tematów ważnych i tych trochę mniej, multum wątków potrzebnych i tych zupełnie nie, minihistorii urzekających, nadających charakter i tych, które psują efekt. Tylko że finalnie, w tej kaskadzie, wszystko tak bardzo się miesza, że przyprawia o zawrót głowy. Bardzo nierówna – miejscami się ją smakuje, to znów czyta łapczywie, by przez kolejne sto stron brnąć i zmuszać się do dalszej lektury.
„Szczygieł” może zachwycać swoim bogactwem (bohaterów, tematów, wątków, dygresji), ale może też otumaniać, zagłuszać to, co ważne, wreszcie nużyć czy nawet odrzucać. Tartt umieściła całkiem nijakiego bohatera, chłopca, w bardzo surowym świecie, w którym wszyscy lgną do piękna i bogactwa, ale robią to z reguły dzięki brudnym interesom. Nie ma tu miejsca na wrażliwość, doznania estetyczne, bo wszystko spowija zachłanność, pozory, obsesja i chęć posiadania.
Najmocniejszymi punktami tej powieści są postać Borisa i początkowe zagubienie Theo oraz jego próby zrozumienia mechanizmów rządzących światem, konfrontacja bezdusznego systemu z najbardziej ludzkimi odruchami i emocjami. W „Szczygle” sztuka ustąpiła miejsca porachunkom typów spod ciemnej gwiazdy, wielkie uczucia – narkotyczno-alkoholowym wizjom, główna postać zaś wypada bardzo papierowo na tle bohaterów drugoplanowych. Tartt włożyła mnóstwo pracy i serca w tę książkę, ale według mnie to nadal „Tajemna historia” pozostaje najlepszą pozycją w jej dorobku. Z pewnością „Szczygieł” spełni oczekiwania wielu, ale wielu też mocno rozczaruje. Ja stoję , ale na powtórną lekturę – by zrobić krok w którąś stronę – nie dam się namówić.
Kinga Młynarska
Ocena: 3/5
- Tytuł: Szczygieł
- Autor: Donna Tartt
- Okładka: twarda
- Liczba stron: 840
- Data wydania: 2015
- Wydawnictwo: Znak literanova
