Łatwiej wyobrazić sobie koniec świata niż koniec kapitalizmu – pisał nieodżałowany Mark Fisher w 2009 roku. W wydanej oryginalnie siedem lat później książce Peter Frase przekonuje, że jednak kilka fikcyjnych światów oparto na innych systemach gospodarczych. Prezentując dwie utopie i dwie dystopie, próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie: jak będzie wyglądać przyszłość po automatyzacji i zmianie klimatycznej?
Według autora nasze obawy przed jutrem są wyjątkowe, wielką niewiadomą jest bowiem, czy czeka nas epoka nadmiaru czy niedoboru. Automatyzacja pozwoli ludziom korzystać z większej ilości dóbr przy jednoczesnej oszczędności czasu. Istnieje możliwość, że kiedy ludzie przestaną być potrzebni do pracy, staną się bezużyteczni. Gdy w przyszłości nastanie komunizm, rozumiany tu jako system zapewniający innym dobra wedle ich potrzeb, praca przestanie być koniecznością, a stanie się sposobem wyrażania siebie. Mówiąc inaczej, obecnie pracujemy, bo musimy, automatyzacja natomiast może doprowadzić do sytuacji, że będziemy pracować, bo będziemy chcieć. Podobną wizję roztoczył również tłumacz Maciej Szlinder w swojej książce o gwarantowanym dochodzie podstawowym.
Trwanie kapitalizmu leży w interesie tych, którzy posiadają najwięcej. Jeśli jednak społeczeństwu przyszłości uda się przejść do komunizmu, co zakładał chociażby Marks, możliwe, że doświadczą go tylko najbogatsi. Osoby, które będą posiadać maszyny i tak zwani rentierzy, a zatem właściciele patentów i oprogramowań, mogą determinować, jak będzie wyglądać życie reszty obywateli. To dystopijny świat, który niestety wydaje się bardziej prawdopodobny niż równy podział dóbr, w tym chęć dzielenia się własnością intelektualną. Nie tylko praca jest przecież towarem, już teraz ogromną wartość mają pomysły. W zautomatyzowanym świecie będą jeszcze cenniejsze.
Krążąc między socjologią, ekonomią i science fiction, Frase w bardzo przekonujący sposób wychodzi poza wtórne futurystyczne wizje. Na przykładach „Star Treka” czy „Elizjum” autor zwraca uwagę na ogromne możliwości, ale też potencjalne pułapki zaprezentowane w tych przykładowych światach. To nadal tylko fikcje, gdybania, ale całkiem mocno osadzone w rzeczywistości. Dlatego też książka Frase’a jest tak ważna i tak warta uwagi.
Tytuł: Cztery przyszłości. Wizje świata po kapitalizmie
Tytuł oryginalny: Four Futures. Life After Capitalism
Autor: Peter Frase
Przekład: Maciej Szlinder
Liczba stron: 131
Rok wydania: 2018
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN
