Wojna jest czasem mężczyzn. Kiedy się kończy nadchodzi czas kobiet. To one uprzątają ruiny, starają się zrekonstruować rodziny lub choćby stworzyć ich namiastki, pogodzić się z traumatycznymi wspomnieniami, nauczyć się na nowo życia w bolesnym poczuciu nieodwracalnej straty. Czasem ich los naznaczają nie tylko wojny, ale i mordercze i poniżające totalitaryzmy. W naszej części Europy ich doświadczenie obejmowało jedno i drugie. Stało się tak w przypadku bohaterek książki Jeleny Czyżowej „Czas kobiet”.
Pięć bohaterek z trzech generacji. Życie każdej z nich przypadło na najbardziej krwawe i dramatyczne wydarzenia w dziejach Rosji. Wszystkie mieszkają w Leningradzie, którego los może być symbolem tragedii XX stulecia. Rewolucja, stalinowskie czystki i blokada głodowa w czasie II wojny światowej sprawiły, że Jewdokija, Glikerija i Ariadna straciły wszystkich swoich bliskich. Zginęli ich mężowie i dzieci, a jedyną ich pociechą była wyłącznie eschatologiczna nadzieja na ponowne spotkanie w zaświatach. Wszystkie trzy bowiem, należące do najstarszego pokolenia, przechowały pamięć o starym porządku. Niedopasowane do nowej, porewolucyjnej rzeczywistości wciąż wierzą, że to Bóg i Los decydują o przeznaczeniu i życiu każdego człowieka. Ziemski porządek traktują jako niedogodność i karę za złamanie przez ludzkość odwiecznych praw. Żyją w spustoszonej rzeczywistości – wspólne mieszkania, słynne komunałki, bieda i niedostatek to ich codzienność. Trzy stare kobiety wprowadzają swoją młodszą sublokatorkę i jej mała córeczkę w świat, przekazując im wiedzę o życiu, powinnościach i obowiązkach wobec siebie oraz innych. Swoją pełną cierpienia mądrość przekazują Antoninie – przedstawicielce młodszego pokolenia i jej córeczce Sofii.
Wątek Antoniny demistyfikuje pojęcie „kobiety radzieckiej”. Ta urodzona w czasie wojny na radzieckiej wsi dziewczyna wędruje do powojennego Leningradu, gdzie podejmuje pracę jako robotnica. Gdy rodzi nieślubne dziecko, okazuje się, że komunizm w gruncie rzeczy przesiąknięty jest tradycyjnym pojmowaniem roli kobiety jako matki i żony, choć ubranym w ideologiczny sztafaż. Antonina należy do osób wykluczonych jako samotna matka, która dodatkowo ukrywa ułomność swojego dziecka. Wychowanie Sofii przejmują trzy stare sublokatorki, które powierzoną sobie pieczę nad dzieckiem traktują jako najważniejszą misję ich życia. Antoninę samotne macierzyństwo skazuje nie tylko na społeczny niebyt i materialną niedolę, ale także wystawia na niebezpieczeństwo oskarżeń o aspołeczność i niemoralne zachowanie. Gdy śmiertelnie zachoruje opiekunki Sofii zaaranżują jej małżeństwo z kolegą z pracy. Tylko ono mogło ochronić dziewczynkę przed pochłonięciem przez piekło radzieckich domów dziecka i pozwoliło jej spędzić dzieciństwo i młodość wśród kochającej ją przybranej rodziny.
Powieść Czyżowej, nagrodzona w 2009 roku rosyjską nagrodą Bookera, opowiada w bardzo ciepły sposób o życiu kobiet w totalitarnym społeczeństwie, w którym wyzwaniem staje się zachowanie człowieczeństwa, godności i międzyludzkiej solidarności. Jest ono naznaczone przez ból, nagłe ciosy losu, nieobecność mężczyzn, pochłoniętych przez historię. To niezwykła książka, która długo nie pozwala o sobie zapomnieć.
Ewa Glubińska
Tytuł: Czas kobiet
Autorka: Jelena Czyżowa
Tłumaczenie: Agnieszka Sowińska
Premiera: 30 września 2013
Wydawnictwo: Czarne
Ilość stron: 224
