„Elfowie są piękni, ale to piękno jest jak ścierwo złotego jelenia; pod skórą roją się zżerające padlinę robaki, gotowe w każdej chwili wypełznąć na powierzchnię” (s. 307).
Elysium, baśniową krainą elfów, rządzą okrucieństwo, kaprysy i intrygi. I pogarda żywiona wobec śmiertelnych istot. Wszystko tam – rośliny, zwierzęta, magiczne istoty, jedzenie – jest w stanie zakląć ludzi, pozbawić ich wolnej woli i zmusić do zrobienia najbardziej odrażających rzeczy. W tym bezwzględnym świecie wychowują się bliźniaczki Jude i Taryn, przybrane córki elfickiego generała Madoka. Madok zamordował ich rodziców, aby porwać Vivienne, swoją córkę i przyrodnią siostrę bliźniaczek. Dzieci stały się przypadkowymi ofiarami w sporze elfa z jego śmiertelną małżonką.
Główną bohaterką powieści jest siedemnastoletnia Jude, dziewczyna pełna sprzeczności. Chociaż jest śmiertelna, jej domem jest Elysium i źle się czuje w świecie ludzi. Boi się elfów, ale chce zostać przez nich zaakceptowana. Pamięta, jak Madok zabił jej ojca i matkę, ale jest jego wychowanką i dobrą córką. Jude marzy o zostaniu rycerzem, bo dzięki temu zapewniłaby bezpieczeństwo sobie i swojej siostrze. Nic jednak nie idzie po jej myśli. Staje się obiektem prześladowań ze strony księcia Cardana, najmłodszego syna króla elfów, Madok nie udziela jej zgody na staranie się o tytuł, a na domiar złego książę Dain, dziedzic tronu, zwraca się do niej z propozycją nie do odrzucenia – chce, aby Jude została jego szpiegiem.
Jedyną przewagą ludzi w świecie elfów jest to, że potrafią kłamać, do czego elfy nie są zdolne. Jude uczy się, jak wykorzystywać swoje atuty, wplątując się w niebezpieczną grę o władzę. Jak dworskie intrygi odbiją się na niej i jej rodzinie? Czy osiągnie to, czego pragnie? Aby się tego wiedzieć, musicie przeczytać Okrutnego księcia Holly Black.
Na pierwszy rzut oka Okrutny książę to przeciętna powieść z nurtu young adult. Ma wszystkie cechy tego typu twórczości: pierwszoosobową narrację, niezwykłą bohaterkę, dystopijne społeczeństwo, miłosne trójkąty i rodzinne tragedie, szkolnych prześladowców i martwych rodziców. To niemal kolaż z wszystkich popularnych motywów i tropów. W jakiś sposób Holly Black łączy je w spójną całość. Chociaż początkowo sceptycznie podchodziłam do wplatania szkolnych prześladowań w pałacową intrygę, ostatecznie przekonałam się do takiej wizji świata. To oczywiste, że elfia złota młodzież będzie się znęcać nad każdym, kto się od nich różni, kto nie zgina przed nimi karku i nie ucieka spojrzeniem przed ich złośliwymi oczami.
Jednocześnie w ramach powieści dokonuje się subwersja standardowych motywów young adult. Jude to antybohaterka: ambitna, bezwzględna, zdeterminowana, aby osiągnąć to, czego chce. Skoro nie może dorównać elfom, które nieustannie dają do zrozumienia, jak niewiele dla nich znaczy, postanawia je przewyższyć. Także w okrucieństwie. Bez żalu przelewa krew. Warsztat pisarski autorki jest bez zarzutu. Nie tylko opowiada ona historię wewciągający, niemal hipnotyzujący sposób, ale też robi to ze świetnym wyczuciem. Nie usprawiedliwia zachowań i wyborów głównej bohaterki, co zniszczyłoby cały efekt, jaki wywiera Jude jako postać. Black pozwala swojej bohaterce na ambicję bez skruchy i to rzadka cecha w konstrukcji postaci kobiecych, zwłaszcza w literaturze młodzieżowej. Widać, że autorka nie dbała o konwencje literackie czy obyczajowe, że miała do nich czysto instrumentalny stosunek, co wyszło powieści na dobre.Właśnie w pozycji Jude jako antybohaterki tkwi siła i urok tej książki. Nie mogłam oderwać się od lektury, zastanawiając się nieustannie, jak Jude zareaguje na kolejne kłody rzucane jej pod nogi przez los i jak daleko posunie się w walce o niezależność. Także stawka ulega podbiciu w każdym kolejnym rozdziale. Początkowo Jude walczy o uwolnienie się od szkolnych opryszków, potem o własne przeżycie, a to dopiero początek. Konstrukcja powieści została przemyślana i nastawiona na wciągnięcie czytelnika w rozterki i intrygi głównej bohaterki.
Niezwykłe wyczucie autorki widoczne jest też w budowie świata przedstawionego. W świecie elfów pełno jest specyfików, które zaćmiewają umysł i pozbawiają wolnej woli. Nietrudno o potknięcie, jeśli chodzi o konsensualność zachowań bohaterów. Black udowadnia, że jest świadoma pułapek tworzonej przez siebie narracji i porusza się wśród nich swobodnie.
Wielką zaletą powieści są interakcje pomiędzy postaciami: Jude i jej siostrami, Jude i Madokiem, a także między królewskimi braćmi czy szpiegami Daina. Dynamika ich związków jest wyrazista, niemal bolesna w odbiorze, jak pchnięcie ostrzem między żebra. Kilka celnych kwestii i ważnych dialogów wystarcza, aby również tutaj podbić stawkę. Okazuje się, że żadna relacja nie jest tym, czym się wydaje, zranić może nas ten, z czyjej strony najmniej się tego spodziewamy, a wrogowie mogą okazać się sprzymierzeńcami.
Nie jest to powieść idealna. Zwrot akcji jest dość przewidywalny, nazwanie postaci „Loki” też stanowi zbyt dużą wskazówkę co do tego, jak będzie się zachowywać. Nawet jeśli potrafiłam przewidzieć, co się stanie, wciąż byłam zainteresowana, jak do tego dojdzie. Uważam też, że postać Taryn została pokrzywdzona, aby Jude wypadła lepiej na jej tle – upór nastolatki, by dotrzymać warunków zaręczyn nawet kosztem honoru własnej siostry każe się zastanowić, czy Taryn jest równie bezwzględna jak Jude, tylko lepiej to maskuje, czy też nie rozumie, co się właściwie dzieje, a to każe powątpiewać w jej inteligencję. I wreszcie Cardan, książę utracjusz, zdecydowanie słaby punkt powieści. W tym miejscu muszę zdradzić wiele z fabuły, czytacie więc na własną odpowiedzialność. Nie jestem przekonana, czy usprawiedliwianie zachowań Cardana nie zaszkodziło historii, umniejszając wysiłki Jude z pierwszej części książki. Antybohaterem, który próbuje zdobyć naszą sympatię, jest właśnie Cardan, wręcz osadzony w roli ofiary. Próba przekonania nas, że tytułowe okrucieństwo Cardana wzięło się z konieczności i stanowiło warunek przeżycia, wypada nieprzekonująco. Nikt nie jest okrutny wbrew swojej woli. Sam fakt, że Cardan wybrał taką strategię mimikry, świadczy o jego charakterze. Ta motywacja pasowałaby do Jude, ale ona jest dość uczciwa i samoświadoma, aby nie zniżać się do stosowania takich środków. Nie znaczy to, że nie czuję sympatii do Cardana. Jego całkowity brak instynktu samozachowawczego, widoczny w momencie koronacji, jest bardzo realistyczną cechą i myślę, że to postać z potencjałem, który rozwinie się w kolejnym tomie. Nietrudno też zauważyć, że jego zainteresowanie Jude jako śmiertelniczką ma w sobie coś z seksualnego fetysza i to również jest ciekawy wątek.
Lektura Okrutnego księcia jest wciągającym przeżyciem. To powieść, która gwarantuje czytelnikom wiele emocji, ciekawy świat przedstawiony, przekonujące intrygi w ramach walki o władzę w elfim świecie oraz sporą dawkę realizmu z magią w tle. Nawet jeśli narracja pierwszoosobowa popełnia podstawowy grzech tej techniki i nadmiernie wyjaśnia realia, w jakich żyje główna bohaterka, nie przeszkadza to aż tak bardzo na tle wciągającej, wielowarstwowej intrygi wykreowanej przez autorkę. To sprawnie napisana powieść, pełna interesujących rozwiązań, wyrazistych postaci i bezwzględnej walki o władzę. Okrutny książę jest mroczny i niepokojący, ale nie jest to jedynie stylizacja i nie razi sztucznością czegoś, co ma być szokujące za wszelką cenę. W tym przypadku brutalność to cena, jaką przyszło zapłacić za określoną kreację świata, i nie mogę się doczekać kolejnego tomu, by sprawdzić, czy Holly Black zdoła powtórzyć ten efekt.
Tytuł: Okrutny książę
Autorka: Holly Black
Seria: Okrutny książę, tom I
Tłumaczenie: Stanisław Kroszczyński
Wydawnictwo: Jaguar
Liczba stron: 400
Data wydania: 19 września 2018
