Książka Andrzeja Skalimowskiego „Sigalin. Towarzysz odbudowy” to w istocie rzeczy dwie biografie w jednej. Dzieje najbardziej wpływowego i nielubianego architekta czasów Polski Ludowej i historia powojennej odbudowy Warszawy.
Ta druga warstwa zdominowała nie tylko życie Józefa Sigalina, ale i całą narrację Skalimowskiego. Można to tłumaczyć ilością liczbą kontrowersji, nieporozumień, historycznych urazów i propagandowych celów, które wiązały się z odtworzeniem stolicy po jej niemal całkowitym zniszczeniu. W efekcie otrzymujemy nie mniej fascynującą opowieść o architekturze w służbie polityki, próbach przykrojenia kształtu odbudowywanej Warszawy do totalitarnego ustroju i walki walce architektów z funkcjonariuszami nowego systemu.
Józef Sigalin był idealnym kandydatem na naczelnego architekta tworzącej się Polski Ludowej. Ideowy komunista, który część wojny służył na froncie, niedoszły architekt z karierą przerwaną przez wojnę, polski Żyd ze znanej warszawskiej rodziny. Lepszego szefa Biura Odbudowy Stolicy w służbie zaimportowanego z ZSRR ustroju nie można było sobie chyba wymarzyć. Problem w tym, że Sigalin był o wiele bardziej złożoną postacią. W swojej etyce zawodowej prezentował słynną „przedwojenną” solidność i wiarę w fachowość i kompetencje. Nie zmieniły tego ani realia panujące w bloku socjalistycznym, ani późniejsze stopniowe pozbawianie byłego szefa BOS znaczących zadań w epoce Gomułki i Gierka. To prawda, że zbyt łatwo ulegał propagandowej wizji Warszawy jako miasta monumentalnych budowli, szerokich arterii i rozrzutnego stylu stalinowskiego budownictwa. Jego nadmiernej wierze w komunizm, a może i oportunizmowi, zawdzięcza Warszawa najbardziej sporną budowlę w swojej historii – Pałac Kultury i Nauki. Jednak do dorobku architekta należą także trasa W-Z czy warszawska dzielnica MDM. Nie zmieniło zmienia to faktu, że Sigalin bywał obwiniany o nadanie Warszawie socrealistycznego oblicza oraz o wyburzenie całych kwartałów ocalałych domów śródmiejskich pod budowę PKiN. „ Wieżowiec w centrum zniszczonego miasta z elementu symbolizującego nowoczesność stał się symbolem brutalnej ingerencji w tkankę historyczną miasta.”, – stwierdza Skalimowski i trudno się z tym nie zgodzić.
Dzieje architektury w ustrojach totalitarnych to temat wielu monografii i opracowań. Książka Andrzeja Skalimowskiego w skali mikro ukazuje mechanizmy zniewalania architektów (a także, jak w przypadku głównego bohatera, polityczną naiwność i radykalizm), oraz podporządkowania założeń architektonicznych celom politycznym i ideologicznym. Sigalin za wypełnienie tego zadania zapłacił gorzkim rozczarowaniem i środowiskową niesławą. Jednakże jego postać pozostanie na zawsze związana z najbardziej chyba ambitną rekonstrukcją miejską w nowożytnej historii Europy.
Autor: Andrzej Skalimowski
Tytuł: Sigalin. Towarzysz odbudowy
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2018
