Różne określenia i teorie przypisywane są coraz częściej obserwowanej tęsknocie za dawną (pozorną) prostotą. Czy mówimy o przemyśle nostalgii, vaporwave, czy też sami łapiemy się na myśleniu, że „kiedyś ta młodzież była inna, a teraz tylko te tablety”, chodzi nam o to samo: idealizujemy przeszłość do tego stopnia, że wolimy przeżywać ją na nowo niż śmiało kroczyć w przyszłość.
Stworzony przez Baumana termin „retrotopia” odnosi się do upartego trwania przy przeszłości. Zarówno odtwarzanie (rozumiane tu jako ponowne przeżywanie) jej, jak i przesadne idealizowanie prowadzą do nieuchronnej pułapki, jaką jest aplikowanie starych rozwiązań do nowych problemów. Jeśli sprawdziły się w przeszłości, czemu nie miałyby okazać się skuteczne teraz? W swojej ostatniej książce socjolog utrzymuje, że to przekonanie rządzi każdym aspektem życia społecznego, dlatego też chętniej odwołujemy się do przeszłości niż szukamy czegoś nowego. Ba, wizje przyszłości również opierają się na tym, co było. Nie jest to oczywiście pogląd nowy, inny zmarły jakiś czas temu autor, Mark Fisher, pisał o tym, jak ograniczona jest popkulturowa wyobraźnia, i postawił tezę, że obecnie łatwiej wyobrazić sobie koniec świata niż koniec kapitalizmu. W swym ograniczonym myśleniu ludzie są w stanie wrócić bardzo daleko w przeszłość, aż do plemion. Strach przed uchodźcami to przecież nic innego jak „twarde stanowisko” zajęte przeciwko innej, daleko położonej wiosce.
Zygmunt Bauman zmarł w styczniu zeszłego roku, jego śmierć zaś zbiegła się z datą oryginalnego wydania tej książki. Momentami wiek autora nazbyt rzuca się w oczy i niektóre porównania czy odniesienia są już przestarzałe. Na przykład pisząc o mediach, pisarz odwołuje się do Umberta Eco, a nie chociażby Naomi Klein. I to jest zrozumiałe, Bauman był reprezentantem „starej szkoły”, ale przez to tym bardziej należy docenić, jak bardzo wierzył nie tylko w ludzi, ale i w przyszłość. 91-letni Bauman przed samą śmiercią pisał, żeby wierzyć w to, co przed nami. Nie myślał o sobie, lecz o ludzkości. To tylko podkreśla jego wyjątkowość jako myśliciela, autora i człowieka.
Tytuł: Retrotopia
Tytuł oryginalny: Retrotopia
Autor: Zygmunt Bauman
Przekład: Karolina Lebek
Liczba stron: 301
Rok wydania: 2018
