Na co dzień może nam się wydawać, że wszystko jest na swoim miejscu. Feministki zrobiły, co swoje i w sumie nie mają już nic do roboty. Kobiety pracują zawodowo, kształcą się, mają prawa wyborcze, panuje równouprawnienie. Ale czy na pewno? Wystarczy przecież otworzyć pierwszy z brzegu magazyn, żeby dowiedzieć się, że za kryzys męskości odpowiada emancypacja kobiet; że na pierwszych miejscach list wyborczych wciąż są tylko mężczyźni; aby przeczytać, iż bezrobocie dotyczy przede wszystkim kobiet. Susan Faludi napisała książkę, w której nazywa wręcz po imieniu właśnie to, co wydaje się wręcz niezauważalne, bo tak codzienne. „Reakcja. Niewypowiedziana wojna przeciw kobietom” otwiera oczy na kwestie, które niby nie uwierają, ale uświadomione – bolą i oburzają.
To kolejna klasyczna pozycja książkowa z feministycznej półki „must read”. Dociera do nas z ponad dwudziestoletnim opóźnieniem – gdy Faludi pisała swój esej, w Polsce media dopiero zaczynały interesować się kiełkującym ruchem kobiecymi. Jak to jednak z zachodnimi tekstami bywa – książka wydaje się być bardzo aktualna. Badaczka szczegółowo analizuje amerykańską kulturę lat osiemdziesiątych – filmy, prasę, kampanie reklamowe, seriale. W jakim celu? Agnieszka Graff we wstępie do polskiego wydania książki pisze, że backlash (właśnie taki tytuł nosi oryginalnie książka) w ujęciu Faludi oznacza zmasowany kontratak konserwatywnej kultury na drugą falę feminizmu. Autorka bada próby przywoływanie kobiet do porządku po zwycięstwie drugiej fali feminizmu. Można łatwo zauważyć, że nie chodzi tu nawet o pełne zwycięstwo, ile o fakt, że kobiety mają równość prawie na wyciągnięcie ręki. Oczywiście amerykańskie „prawie” jest zupełnie inne niż nasze, rodzime.
Faludi świetnie opisuje, jak kłamstwo w postaci pseudonaukowych dowodów powtarzane tysiąc razy staje się czymś oczywistym i bezrefleksyjnie branym za prawdę. Swoją narrację rozpoczyna od przykładu zaczerpniętego z prasy – według badań socjologicznych wynikać miało, iż wykształcona kobieta po trzydziestce ma zaledwie 20 procent szans na znalezienie męża. „Statystyki znalazły się na pierwszych stronach niemal wszystkich gazet, w niemal wszystkich serwisach informacyjnych i programach talk show. Pojawiały się w serialach komediowych, (…) w pismach kobiecych, (…) w dziesiątkach poradników, w serwisach randkowych, na wieczorowych kursach poświęconych związkom i na kartkach świątecznych. Magazyn reklamowy „The Street Fare Journal” umieścił te wyniki badań w autobusach miejskich w całym kraju, dzięki czemu niezamężne pasażerki mogły w drodze do pracy studiować wizerunek samotnej dziewczyny w ślubnym welonie i umieszczony obok wykres przedstawiający jej żałośnie niskie szanse na zamążpójście”. Faludi pokazuje, jak takie nierzetelne badania powtarzane wielokrotnie dostają się do popkultury, by następnie wpływać na poglądy – przede wszystkim – kobiecych odbiorców. Autorka wskazuje – lęk przed samotnością wśród młodych kobiet pojawia się dopiero w latach 80 pod wpływem kampanii reklamowych. Takich przykładów jest w tej książce mnóstwo, a szczegółowa analiza pokazuje jak na dłoni mechanizmy niewypowiedzianej wojny przeciw kobietom. Bardzo łatwo znajdziemy analogiczne przykłady w polskiej rzeczywistości. Wystarczy tylko szerzej otworzyć oczy.
„Reakcja” jest fascynującą lekturą szczególnie dziś, gdy w Polsce mamy dość widoczne ataki antyfeministyczne. Wystarczy otworzyć jakiekolwiek magazyn czy gazetę, by po raz kolejny przeczytać, że feminizm odpowiada za niski przyrost naturalny (kobiety wolą iść do pracy niż poświęcić się macierzyństwu) czy kryzys męskości. Reklamy pokazują sprzątające i gotujące kobiety, a mężczyzn – pracujących lub odpoczywających, relaksujących się, z drogimi samochodami i gadżetami. Takie przykłady można mnożyć. A po lekturze książki Faludi nic nie jest już takie samo – oczy są szerzej otwarte i nie da się już nie widzieć tego, że feminizm wciąż ma wiele do zrobienia, a równouprawnienie kobiet i mężczyzn jest tylko pozorne.
Anna Godzińska
Tytuł: „Reakcja. Niewypowiedziana wojna przeciw kobietom”
Autorka: Susan Faludi
Przełożyła: Anna Dzierzgowska
Wstęp: Agnieszka Graff
Wydawnictwo: Czarna Owca
Liczba stron: 743
