„Piaskun” to kolejny thriller psychologiczny autorstwa Larsa Keplera, czyli duetu pisarskiego ze Szwecji: Alexandra Ahndorila i Alexandry Coelho Ahndorilnd. Tym razem autorzy zabierają nas w mroczną podróż, która prowadzi w głąb przeszłości: okres zimnej wojny, ucieczka ze Związku Radzieckiego do Szwecji, zakończona rodzinną tragedią, której skutkiem był szereg okrutnych, popełnionych po latach zbrodni. Tym razem komisarzowi Joonie Linnie przychodzi zmierzyć się z psychopatycznym mordercą, zamkniętym w szpitalu psychiatrycznym, a związanym z tajemniczymi zniknięciami i makabrycznymi zbrodniami popełnianymi według tajemniczego klucza.
Malkontenci zapewne będą twierdzić, że powieść Keplera została skonstruowana wedle znanego wzoru, a nawet posługuje się sprawdzonymi rekwizytami. Można się z tym częściowo zgodzić, ale tylko wtedy, gdy odczyta się ją bez zawartych w niej podtekstów i bogatego tła. Tam bowiem kryje się prawdziwa wartość tej opowieści. To narracja o zbrodni, winie i karze, ale także o niesprawiedliwości wyrządzonej ofiarom totalitarnego systemu. Uciekinier ze Związku Radzieckiego do Szwecji zamiast uzyskać pomoc i wsparcie, zderza się z bezduszną biurokracją i absurdalnymi przepisami, które powodują rozłączenie ojca z dziećmi i odesłanie ich z powrotem do komunistycznej ojczyzny. Zemsta po latach okazuje się równie zbrodnicza, jak bezsensowna. Nie może cofnąć czasu, nie naprawi wyrządzonych krzywd. Przynosi jedynie cierpienie, nie tylko ofiarom, ale i sprawcom.
Kwestia klasyfikacji okazuje się zresztą równie skomplikowana, jak rozprawa z mitem Szwecji jako świątyni humanitaryzmu i kraju od zawsze przestrzegającego praw człowieka. Każdy z głównych bohaterów okazuje się bowiem równocześnie ofiarą i sprawcą, a zależy to wyłącznie od zmiennych kontekstów społecznych, politycznych czy prawnych. Odwet staje się jedyną bronią dawnych ofiar, kreśli się nowe koło przemocy i zbrodni. Niemal banalne stwierdzenie, że nikt z nas nie może uciec od własnej przeszłości, jednak Kepler uważa, że duża jej część nie jest nasza. To własność historii, wielkiej polityki albo rozbudowanego państwowego systemu przemocy.
„Piaskun” to równocześnie opowieść o ludziach odrzuconych przez system, uwikłanych w konteksty, nad którymi nie posiadają żadnej kontroli, wywodzących się ze smugi cienia, sfery niejasności, takich ludzi większość z nas nie chciałaby spotkać, a na pewno zaprosić do własnego domu.
Być może najbardziej przejmującym momentem lektury jest ten, w którym czytelnik musi uświadomić sobie, że żyjemy w świecie dziwnie podobnym do powieściowego Szpitala Löwenströmska: pełnym kamer, nadzorców, kodów, które w niewidoczny i bezduszny sposób śledzą życie każdego z nas być, równocześnie ograniczając naszą prywatność czy swobodę wyboru. Nasi pradziadkowie tego nie znali, podobnie jak internetu, smartfonów czy kart bankomatowych. Umierali, nie wiedząc, że całe życie byli wolni.
Ewa Glubińska
Autor: Lars Kepler
Tytuł: Piaskun
Przełożyła: Marta Rey-Radlińska
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 27 sierpnia 2014
