Biografistyka to gatunek przeżywający swój rozkwit. Na świecie corocznie ukazują się tysiące tytułów, których bohaterami są zarówno sławni, piękni i bogaci, jak i osoby o poplątanych i dramatycznych losach lub odrzuceni przez społeczeństwo. Jednak biografia „Pani Stefa” pióra Magdaleny Kicińskiej jest biografią wyjątkową. Bohaterką książki jest Stefania Wilczyńska – wybitna pedagożka, współtwórczyni i kierowniczka Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie oraz wieloletnia współpracowniczka Janusza Korczaka.
Wydawałoby się, że Wilczyńska powinna być postacią znaną przynajmniej w kręgu historyków wychowania i zwolenników pedagogiki korczakowskiej. Tak jednak nie jest. Jej dorobek teoretyczny i metodyczny został zapomniany, a samej Wilczyńskiej w literaturze przedmiotu i wielu wspomnieniach poświęca się jedynie drobne wzmianki. Magdalena Kicińska w swojej książce próbuje odpowiedzieć na pytanie o przyczynę tego stanu rzeczy. Mozolnie, niemal z popiołów przepadłego świata rekonstruuje genealogię i losy Wilczyńskiej, próbuje dociec przyczyn jej wyborów życiowych i przywrócić należną jej pozycję na mapie pamięci.
Takie założenia powodują, że narracja Kicińskiej składa się z dwóch poziomów. Pierwszy z nich jest typową biografią polskiej Żydówki i inteligentki, należącej do generacji kobiet walczących nie tylko o prawo do studiów uniwersyteckich, ale też dążących do samodzielności zawodowej. Wilczyńska nie była feministką, raczej emancypantką. Rezygnacja z tradycyjnego i preferowanego modelu życia: małżeństwa i rodziny oraz wybór pracy zawodowej wydaje się w pełni świadomym i konsekwentnym podkreśleniem dążenia do równouprawnienia. W przeciwieństwie do wielu rówieśniczek Wilczyńskiej były obce radykalne postawy, nie zachowały się również ślady jej zaangażowania politycznego czy ideologicznego. To także stanowi o wyjątkowości tej postaci. Być może właśnie owo trzymanie się z dala od zasiadania w zarządach czy radach, a skupienie się na praktyce wychowawczej i zarządzaniu domem sierot na Krochmalnej przyczyniło się marginalizacji jej dorobku teoretycznego i praktycznego.
Drugą warstwę książki Kicińskiej tworzy historia. Ta polityczna, z wojnami światowymi, i społeczna. Dzieje żydowskiej biedy i wykluczenia, powstanie i rozwój placówek wychowawczych, kryzys ekonomiczny, szukanie lepszego bytu na emigracji, bunt młodych, wyrażający się zaangażowaniem w ideologię komunistyczną, są opisane w książce bardzo dokładnie. W ramy tych zjawisk i procesów społecznych wpisywała się działalność Stefanii Wilczyńskiej, którą z pewnością zaliczyć można do prekursorek pedagogiki opiekuńczej w naszym kraju. Polska rozdzierana konfliktami politycznymi, ekonomicznymi i narodowościowymi była bardzo trudnym miejscem do życia. Pomimo kilkakrotnych prób Wilczyńska nie zdecydowała się na emigrację. Powróciła z Palestyny tuż przed wybuchem wojny, chcąc pozostać ze „swoimi dziećmi” i dochować wierności głoszonym przez siebie zasadom. Decyzja, którą przypłaciła życiem, była naturalną konsekwencją jej całej drogi życiowej i dowodem niezłomnej postawy etycznej, która tak bardzo wryła się w pamięć jej wychowanków.
„Pani Stefa” to także książka o mechanizmach zapominania, wyrzucania z pamięci zbiorowej kobiet, ich działalności i dorobku. Książka Magdaleny Kicińskiej jest próbą przeciwstawienia się temu zjawisku. Przywraca nam postać Stefanii Wilczyńskiej jako współtwórczyni jednej z najważniejszych dwudziestowiecznych teorii pedagogicznych i niezwykle ciekawej osobowości.
Autorka: Magdalena Kicińska
Tytuł: Pani Stefa
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 28 maja 2015
