Każda mitologia oprócz panteonu bóstw posiada także galerię istot nadprzyrodzonych, o mniejszej lub większej mocy i zdolnościach. Bywają one przyjazne ludziom i bogom albo wręcz przeciwnie – toczą z nimi wojny i dokuczają na przeróżne sposoby. Nie inaczej jest w mitologii skandynawskiej. Ważną rolę odgrywają w niej między innymi olbrzymi, wielokrotnie wspominani w poprzednich artykułach.
Olbrzymi pojawili się na świecie wcześniej niż bogowie. Ba, byli starsi niż sam świat. Wszak to z ciała Ymira, praolbrzyma, został on stworzony. Wszyscy żyjący giganci wywodzili się właśnie z jego linii, a konkretnie od wnuka Ymira, Bergelmira, który wraz z małżonką przetrwał krwisty potop z posoki zamordowanego przez bogów praolbrzyma.
W mitologii skandynawskiej istnieje kilka rodzajów olbrzymów. Nazywano ich między innymi jotunami. Wydaje się, że było to określenie archaiczne, wypierane potem przez słowo „thurs” i dobrze znane „troll”. W „Eddzie poetyckiej” olbrzymów najczęściej określa się właśnie mianem jotun. Etymologia tego wyrazu nie jest jasna, próbowano wiązać ją ze słowem „eta” – jeść. Cechą charakterystyczną jotunów byłoby zatem nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu. A jak wiadomo z mitów, olbrzymi nie odmawiali sobie tych przyjemności. Jotunowie byli powiązani z siłami natury, posiadali także sporą wiedzę.
Tego samego nie da się powiedzieć o thursach, istotach z gruntu złych, o wyglądzie równie paskudnym jak charakter. Głupota to cecha charakterystyczna tych istot. Jednak nieobca im była także sztuka magii. Runa zwana thurs przynosiła nieszczęście, niewolę i hańbę.
Jeszcze mocniej z czarami związane były trolle. Słowo „trollkona” oznacza nie olbrzymkę, ale czarownicę, wróżkę. Jednak, podobnie jak thursy, trolle są przede wszystkim istotami złośliwymi i niezbyt urodziwymi, łagodnie rzecz ujmując.
Olbrzymi to etatowi przeciwnicy bogów, zwłaszcza Thora pełniącego rolę obrońcy Asgardu. Potężni przedstawiciele tych najstarszych istot co rusz zagrażają ustalonemu porządkowi świata. Uosabiają wrogie Asom siły, które w każdej chwili gotowe są zburzyć wszystko na swej drodze.
Postrzeganie olbrzymów jako istot niższych od Asów nie przeszkadza wcale w obdarzaniu ich szczególnie cennymi i rzadkimi umiejętnościami. Byli mędrcami dysponującymi niespotykaną wiedzą i darem widzenia przyszłości, a także mistrzami magii i sztuki rzemieślniczej. Ponadto dysponowali niezmierzonymi bogactwami, a także byli w posiadaniu kilku przedmiotów, całkiem przypadkowo niezmiernie pożądanych przez bogów z Asgardu.
Mądrość olbrzymów jest wielokrotnie podkreślana w mitologii skandynawskiej. Trzy siostry Norny, tkające przeznaczenie bogów, świata i ludzi, pochodziły wszak z thursów. Mędrcem niezrównanym, który stanął do pojedynku z Odynem na wiedzę, był także jotun Vafthrudnir. Złakniony wiedzy Jednooki nie mógł go pokonać, a ostateczne zwycięstwo zawdzięczał jedynie podstępowi.
Olbrzymi powiązani są ze światem natury, nieokiełznanym chaosem, zaświatami i podziemiem. Egzystują poza porządkiem właściwym dla świata bogów i ludzi. Stąd tak zasadna jest nazwa ich krainy: Utgard – „świat poza”. Co warto podkreślić, Utgard nader często utożsamiany jest z zaświatami i lokowany daleko poza znanymi krainami – na wschodzie lub północy. Zresztą giganci upodobali sobie do zamieszkania miejsca, gdzie człowiek raczej nie zagląda – lodowce, jaskinie czy bagna. Olbrzymi często są kojarzeni z lodem, śniegiem i mrozem. W mitologii wymieniani są tzw. „thursowie szroniaści” (Hrimthursowie).
Mogli też mieć potworny wygląd, najczęściej niezmierną liczbę głów – od trzech aż do dziewięciu setek. Zawsze jednak jest to wielokrotność liczby trzy. Paskudni byli jednak tylko męscy przedstawiciele tego rodzaju, a olbrzymki nieraz zachwycały swą urodą bogów i nie tylko.
Olbrzymi są niejako brakującym ogniwem między bogami z Asgardu i ludźmi a potworami. Byli najstarszymi istotami na świecie, ale nie nieśmiertelnymi. Zdobyli wielką wiedzę i niezmierzone bogactwa, ale nie potrafili z nich korzystać. W mitologii skandynawskiej są postaciami drugiego planu, ale niezmiernie ważnymi. Z kim bowiem walczyłby Thor i od kogo bogowie „pożyczaliby” magiczne artefakty, gdyby ich zabrakło?
Barbara Augustyn
