„Musisz tam wrócić. Historia przyjaźni Lusi Gelmont i Zuzanny Ginczanki” nie jest kolejną biografią, mimo że w jej tytule znajdują się dwa nazwiska i przynajmniej jedno powinno być znane czytelnikom i czytelniczkom polskiej literatury. Maria Stauber stworzyła przede wszystkim wzruszającą opowieść o dwóch młodych kobietach na tle strasznych czasów.
Tytułowe bohaterki to matka autorki (Lusia Gelmont) oraz poetka (Zuzanna Ginczanka). Poznały się w Równem na Ukrainie, a ich losy były niezwykle mocno związane aż do śmierci Ginczanki. Obie były Żydówkami, obie piękne i obie dorastały w wyjątkowo okrutnym czasie. Stauber, mimo że opowiada o ich dzieciństwie, domach, w jakich się wychowały, to przede wszystkim jej narracja koncentruje się na okresie tuż przed II wojną światową i podczas jej trwania.
Autorka znakomicie oddała wielokulturowość przedwojennej Polski, jej bogactwo. Mnóstwo tu postaci z kanonu polskiej literatury i sztuki – Ginczanka, jako poetka, obracała się w tym towarzystwie, była blisko Skamandrytów. Znajdziemy tu więc i anegdoty z kawiarni Ziemiańskiej, i zdjęcia, na których piękne dziewczyny i piękni chłopcy bawią się, nie zdając sobie sprawy z nadchodzącej tragedii.
Losy bohaterek – mimo ich przyjaźni – potoczyły się w tym czasie zupełnie odmiennie. Lusi – z tak zwanym dobrym wyglądem i takimiż papierami – udało się przez całą wojnę ukryć swoje pochodzenie. Holokaust zabrał jej niemal całą rodzinę, a ona sama przeżyła w Polsce do 1969 roku, kiedy na fali antysemityzmu zmuszono ją do wyjazdu. Zmarła w marcu 2018, tuż przed swoimi setnymi urodzinami. Wygląd Zuzanny był jej przekleństwem bardziej niż błogosławieństwem. Przepiękna, śniada, z oczami w dwóch różnych kolorach wzbudzała fascynację mężczyzn, ale też niezbyt stosowne, seksistowskie żarty. Ta jej uroda była także piętnem, gdy za bycie Żydem groziła śmierć. Nikt, kto ją spotkał, nie miał wątpliwości co do jej pochodzenia. W czasie wojny nieustannie więc się ukrywała, a ostatecznie została wydana i trafiła do obozu w Płaszowie, gdzie została zamordowana przez nazistów.
To, co wiemy o Ginczance, pochodzi głównie ze wspomnień Lusi i innych, z którymi poetka była blisko. Stauber – córka Gelmont – ubrała tę historię w narrację skierowaną do matki, która już schorowana, z demencją, nie pamięta wielu rzeczy, myli ją ze swoją siostrą. I w tym monologu do matki jest coś niezwykle wzruszającego, pełnego nostalgii za tym, co przeminęło, za światem, który odszedł.
Jednak jest w tej książce i pewien zgrzyt – to momenty wymyślonych dialogów, które brzmią sztucznie i często nierealnie. Zamysłem autorki było zapewne urozmaicenie narracji i w takiej formie przekazanie nam jakichś faktów czy anegdot, ale zaburza to wzruszającą narrację. To jedyna wada „Musisz tam wrócić” – całość zdecydowanie zasługuje na lekturę.
Tytuł: „Musisz tam wrócić. Historia przyjaźni Lusi Gelmont i Zuzanny Ginczanki”
Autorka: Maria Stauber
Wydawnictwo: Marginesy
Data wydania: maj 2018
