Joseph Campbell (1904 – 1987) to amerykański antropolog, który zajmował się przede wszystkim mitologią porównawczą. Głównym celem jego badań było udowodnienie, że w mitach z różnych stron świata pojawiają się te same wielkie opowieści mitologiczne (monomity). Właśnie temu zagadnieniu poświęcona jest wydana po raz pierwszy w 1949 r. książka „Bohater o tysiącu twarzy”, do dziś wznawiana i mocno oddziałująca na badaczy i twórców.
Mit jest jednym z najważniejszych pojęć współczesnej kultury, a co za tym idzie, niezwykle trudno go zdefiniować. J. Campbell interpretuje mit w kategoriach psychologicznych. Jego zdaniem, odmalowuje on za pośrednictwem symboli uniwersalne wzorce ludzkich zachowań. Co więcej, mity są zapisem pewnych zasad duchowych, istniejących w dziejach ludzkości od wieków.
Ponieważ ludzka natura jest w swej istocie niezmienna, mity z różnych stron świata, z kultur pozornie tak od siebie odległych, realizują ten sam wzorzec. Ogromne znaczenie ma tutaj teoria archetypów Carla Gustava Junga, która wywarła znaczący wpływ na poglądy Campbella.
Wyprawa archetypowego bohatera, temat, który pojawia się w rozmaitych opowieściach mitycznych, to jądro monomitu omawianego w „Bohaterze o tysiącu twarzy”. Autor przywołuje dla zilustrowania swoich tez opowieści z różnych kręgów kulturowych – m. in. tradycji hebrajskiej i chrześcijańskiej, buddyzmu, hinduizmu, mitologii słowiańskiej, skandynawskiej, fińskiej, grecko – rzymskiej, sumeryjskiej, celtyckiej, jakuckiej, egipskiej, opowieści Zulusów, Azteków, Indian oraz Aborygenów. Odwołuje się też do wielkich dzieł literatury. Wielkich, gdyż bazują na uniwersalnych archetypicznych wzorcach – „Odysei” Homera czy „Boskiej komedii” Dantego. J. Campbell nader często sięga też do snów, tak istotnych w badaniach psychoanalityków – Zygmunta Freunda i jego ucznia, Carla Gustava Junga. Uważał bowiem, że mity mają ten sam charakter co sny. Jedne i drugie są przejawami ludzkiej psychiki.
Za sprawą mitologii porównawczej J. Campbell opracował schemat mitologicznej wyprawy bohatera – jądro monomitu. Opisał kolejne etapy wędrówki i czające się na niej przeszkody, cechy bohatera, jego przyjaciół i wrogów. Druga część książki poświęcona jest typowemu dla mitów cyklowi kosmogonicznemu. Czas mityczny zatacza wieczne koło, ze śmierci rodzi się życie, a z życia śmierć, co świetnie oddaje skandynawski wizerunek węża połykającego własny ogon.
J. Campbell dostrzegał kryzys mitu we współczesnym świecie i jego degradację. To, co kiedyś było źródłem inspirującym wszelkie dokonania w dziedzinie artystycznej i technicznej, zostało obecnie zubożone i odarte ze swej najważniejszej warstwy. Mity stały się tylko historyjkami o bogach i bohaterach, a gdzieś umknął ukryty w nich uniwersalny sens. A przecież mit był przede wszystkim środkiem służącym do przekazywania mądrości. Jednak w którymś momencie łańcuch pękł i mit stracił swoją wartość. Jak na ironię, jest on potrzebny bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Ludzkość całkiem nieźle poznała bowiem świat, który ją otacza, ale wciąż nie potrafi wyjaśnić tajemnic, tkwiących w samym człowieku.
Przedstawiając swoją teorię, J. Campbell pamiętał, że z racji obszerności tematu, żaden system interpretacji nie będzie w pełni zadowalający, co dobitnie podkreślił w epilogu. Nawet mity bowiem nie są w stanie udzielić odpowiedzi na wszystkie pytania. Alternatywą jest przyznanie się o własnej niewiedzy.
Teoria J. Campbella żyje obecnie własnym życiem, stanowiąc źródło inspiracji dla współczesnych twórców. Do fascynacji poglądami J. Campbella wielokrotnie przyznawał się George Lucas. Jego gwiezdna saga jest dziełem, które bazuje na uniwersalnych wzorcach mitologicznych. I w tym zapewne tkwi tajemnica jej sukcesu.
Książkę uzupełniają przypisy, obszerna bibliografia, indeks oraz spis wykorzystanych ilustracji. Autorem wstępu do drugiego, poprawionego wydania jest Wojciech Burszta.
Dla wszystkich osób interesujących się mitologią, jest to książka godna polecenia. Autor nie zapomina bowiem, że tym, czego człowiek potrzebuje od zawsze, a co realizowały także mity, jest potrzeba opowieści. W tym przypadku opowieści uniwersalnej, która mówi co nieco o nas samych, o tym, kim jesteśmy i dokąd zmierzamy.
Barbara Augustyn
Autor: Joseph Campbell
Przełożył: Andrzej Jankowski
Tytuł: „Bohater o tysiącu twarzy”
Wydanie: II poszerzone i poprawione
Wydawnictwo: Nomos
Liczba stron: XXI + 407
Data wydania: 2013
