Wraz z „Niebieską sukienką”, drugim tomem sagi „Dwieście wiosen” Grażyny Jeromin-Gałuszki, otrzymujemy kameralną opowieść o ludzkich losach na tle wielkiej historii. Kolejne pokolenia mieszkańców Osady próbują poradzić sobie z nowym porządkiem świata, jaki nastał po Wielkiej Wojnie, rewolucji w Rosji, upadku imperiów i odzyskaniu niepodległości przez Polskę. W wyborze cezury czasowej autorki nie zmyliła intuicja – zmierzch mocarstw i bogów naszego współczesnego świata to temat coraz częściej i chętniej opisywany w literaturze.
„Niebieska sukienka” jest narracją niezwyczajną. Nie portretuje wcale polskiego ziemiaństwa, ucieka od przesadnej martyrologii, a opisy wojennych potyczek z bolszewikami, brawurowych ucieczek zesłańców oraz zmagań z obyczajowymi przemianami pozostają właściwie dygresjami. Folwark w Osadzie jest przestrzenią zawłaszczoną przez silne kobiety i w tej scenerii Jeromin-Gałuszka opowiada ludową historię modernizacji postfeudalnej społeczności. Bohaterki (i bohaterowie) nie żywią się legendami i historiami sięgającymi „starych dobrych czasów”, ale w miarę swoich możliwości próbują radzić sobie z następstwami wojny, osobistymi dramatami, starością i biedą.
To także kolejna odsłona opowieści o procesie emancypacji kobiet. Najstarsza córka właścicielki folwarku – Klementyna – walczy o odkrycie prawdy o morderstwie dokonanym rzekomo przez jej męża. Jej siostra Mela, dotknięta osobistą tragedią, upada niemal na dno egzystencji w Warszawie jako samotna matka i mieszkanka jednej z najuboższych dzielnic miasta. Wreszcie trzecia – Emilia wraz z towarzyszem życia propagują socjalistyczne hasła i prowadzą ośrodek dla osieroconych dzieci. Na zasadzie kontrapunktu do tej wyidealizowanej wizji nowoczesnego folwarku autorka cytuje „Rady i porady według Karoliny z Potockich Nakwaskiej”, zamieszczone w poradniku „Dwór polski”, wydanym w latach 1857-60.
Dopiero te oryginalne teksty dotyczące zarządzania majątkiem ziemskim, służbą i gospodarstwem domowym uzmysławiają archaiczność rzeczywistości, w jakiej tkwiła potężna część polskiego społeczeństwa w latach międzywojennych. Postpatriarchalne nawyki przetrwały zresztą wszystkie burze dziejowe i do dzisiaj mają się całkiem dobrze w zakamarkach polskiej mentalności.
Obraz małej, zżytej, powiązanej więzami rodzinnymi i ekonomicznymi oraz wspólnym miejscem społeczności pozwala lepiej przyjrzeć się ludzkim losom w skali mikro. Książka Grażyny Jeromin-Gałuszki ma więc jeszcze jedną zaletę – odkłamuje nostalgiczny obraz minionego świata, w którym wszystko znajdowało się na właściwym miejscu, a życie było przewidywalne. Nie można uparcie tkwić przy wyidealizowanej wizji przedwojnia, jeśli losy bohaterów rozstrzygały się w wojnach lub gabinetach dyktatorów, kariera panny pokojowej była marzeniem każdej wiejskiej dziewczyny, a nowoczesność postrzegało się jako kaprys i przelotną modę. Tytułowa błękitna sukienka jest wtedy symbolem mirażu umarłej romantycznej przeszłości.
Ewa Glubińska
Tytuł: Niebieska sukienka. Dwieście wiosen, tom II
Autorka: Grażyna Jeromin-Gałuszka
Liczba stron: 468
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka
