Co się stanie, gdy literaturoznawczyni, poetka i pisarka w jednym (a raczej – jednej) spotka się z naturą i ekologią? Odpowiedzią na to pytanie jest książka Julii Fiedorczuk „Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki”. To pionierska w Polsce praca poświęcona krytyce ekologicznej, w znakomity sposób przybliżająca historię tego nurtu w zachodnim literaturoznawstwie i przekładająca go na polski grunt.
Dwa motta książki nie pozostawiają wątpliwości, dlaczego autorka zajmuje się taką właśnie tematyką. Zarówno cytat z Morthona, jak i z słowa Botkina wskazują na świat XXI wieku jako rzeczywistość zgoła inną niż ta z czasów naszych przodków: „Natura (…) będzie naturą stworzoną przez nas”. Nie ma więc już możliwości, aby nie starać się przyjrzeć relacji człowiek – natura i nie zastanowić się, co z niej wynika dla obu stron. Jednym ze sposobów na zbadanie tej współegzystencji jest literatura, na której stronach przyroda obecna jest od zawsze.
Z przybliżonych przez Fiedorczuk teorii dotyczących tego nurtu oraz ze stanu zagranicznych badań wynika, iż ekokrytyka stoi na pograniczu nauk, które zajmują się związkiem człowieka ze światem. Trudno tu powiedzieć, że jest to świat oddzielny od ludzkiego, bo homo sapiens ingeruje niemal w każdy najmniejszy element Ziemi. Autorka wskazuje na niezwykle ważny podział wśród naukowców na biocentryków i antropocenrtyków – pierwsi koncentrują się na zrównaniu praw innych gatunków i ludzi oraz usunięciu jakichkolwiek form dominacji; drudzy uznają w pewnym stopniu prymat gatunku ludzkiego i są zainteresowani przede wszystkim kwestiami, które bezpośrednio go dotyczą (np. niesprawiedliwością ekologiczną).
Książka ta jednak przepełniona jest przede wszystkim literaturą i do jej czytania autorka używa ekokrytyki, czyli koncentruje się na przyrodzie występującej w tekstach prozatorskich czy poetyckich. Większość przykładów odwołuje się do amerykańskiej i angielskiej twórczości, ale niektóre również do polskich twórców. Interpretacje Fiedorczuk otwierają czytelników/czytelniczki na szerszy kontekst i pozwalają odejść od powielanych przez pokolenia klisz odczytywania tekstu.
Autorka w ramach ekokrytyki zajmuje się wieloma niezwykle interesującymi zagadnieniami. Jednym z nich jest na pewno ekofemiznim, który bada związek kobiety z Naturą. Znaczącym krokiem, który robi w swoim tekście Fiedorczuk, jest na pewno powiązanie kultury eko i gueeru – obu zagadnieniom poświęca rozdział „Od ekofeminizmu do ekologii queer”, w którym omawia uważanie heteroseksualizmu za normalne, zaś homoseksualizmu za konsumpcyjny i wyzyskujący Naturę styl życia.
„Cyborg w ogrodzie” to krok milowy w polskiej nauce. Fiedorczuk nie tylko przybliża czy streszcza stan zachodnich badań, ale sama wskazuje nowe ścieżki metodologiczne. Pozycja obowiązkowa dla wszystkich, którzy chcą być świadomymi i odpowiedzialnymi mieszkańcami i mieszkankami Ziemi.
Anna Godzińska
Tytuł: „Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki”
Autorka: Julia Fiedorczuk
Wydawnictwo Naukowe Katedra
Gdańsk 2015
