Susan Sontag oba swoje eseje na temat chorób stworzyła pod wpływem osobistych doświadczeń. „Choroba jako metafora” po raz pierwszy opublikowana została w 1978 roku, a napisana w okresie, gdy autorka leczyła się na raka; „AIDS i jego metafory” – 10 lat później, gdy epidemia zbierała żniwo wśród znajomych pisarki. Te dwa teksty, wydane w jednym tomie, stanowią harmonijną całość, pełną odniesień nie tylko do medycyny, ale także literatury, historii czy filozofii.
„Mity i metafory zabijają” – pisze Sontag, kiedy dociera do niej, jak silne działanie na chorych mają przesądy dotyczące chorób. Spotkania i rozmowy z innymi pacjentami oddziałów onkologicznych inspirują ją do prześledzenia historii tych stereotypów, poszukania ich źródła, pytania o początek. Bardzo szybko okazuje się, że rak jest gruźlicą XX wieku – wywołuje podobny strach i analogicznie obudowany jest budzącą panikę legendą. W obu przypadkach także ma miejsce ogromna stygmatyzacja chorego, który staje się niemal uosobieniem strachu, ale i ciągłym przypominaniem o złym, o śmierci, o tymczasowości życia. Autorka – na przykładzie gruźlicy – odtwarza i dekonstruuje mity, którymi była obarczona ta choroba i jej ofiary. Pokazuje także ich późniejsze przeniesienie na raka.
Niezwykle interesujący fragment rozważań autorki dotyczy posługiwania się symboliką choroby przez systemy totalitarne. Naziści niemieccy porównywali europejskich Żydów do syfilisu i raka, którego należy usunąć ze zdrowego organizmu. Trocki zaś porównywał komunizm także do syfilisu i raka, ale i do cholery.
Pod koniec lat osiemdziesiątych epidemia AIDS pokazała jeszcze silniejszą stygmatyzację chorych. To nie tylko ci, którzy cierpią, przypominają o śmiertelności, ale i grzesznicy ukarani za swoje złe prowadzenie się. Taki dyskurs dominował bowiem wtedy w dyskusjach o tej chorobie. Teoria choroby jako kary znalazła swoje potwierdzenie w śmierci milionów osób, głownie ze środowisk LGBT. Tekst Sontag to jeden z pierwszych tak głęboko analizujących atmosferę towarzyszącą epidemii.
Okazuje się, że każda epoka ma swoją chorobę, która budzi strach i zgrozę. Wydaje się, że po AIDS rak znów powraca i budzi największy lęk. Wciąż pokutuje stereotyp, że nowotwór wywołuje sam chory – albo tłumiąc swoje emocje, żyjąc w stresie, albo prowadząc niezdrowy tryb życia. Motyw choroby jako kary jest więc wciąż aktualny.
Tytuł: Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory
Autorka: Susan Sontag
Tłumaczenie: Jarosław Anders
Wydawnictwo: Karakter
Premiera: 5 lutego 2016
