„To skomplikowane” – ta jedna fraza w pełni oddaje wyjaśnienie najważniejszej zagadki, jaką próbuje rozwiązać bohater/narrator powieści „Zamach”. Dotyczy ona oczywiście tytułowego wydarzenia i poszukiwania odpowiedzi na pytanie o to, co kieruje człowiekiem, który popełnia samobójstwo w imię idei? religii? – zabijając przy tym niewinnych ludzi.
Sprawa jest tym bardziej skomplikowana i niejasna, że samobójczynią jest żona narratora. On – Amin Dżaafari, lekarz, Arab izraelskiego pochodzenia, niepraktykujący żadnej z religii, pracuje jako chirurg w szpitalu w Tel Awiwie. I ona – jego ukochana, miłość jego życia. Żyją w swego rodzaju bańce – nie dotyczą ich bezpośrednio zamieszki, starają się funkcjonować poza przemocą miasta. Ich przeszłość poznajemy jego oczami – jest wyidealizowana, słodka, pozbawiona problemów, przepełniona miłością.
A jednak nic nie jest takie, jakie się wydawało. Gdy dochodzi do kolejnego zamachu bombowego i w restauracji pełnej rodzin z dziećmi ginie mnóstwo ludzi, Amin operuje jak opętany, ratując życie, komu tylko może. Na koniec tego strasznego dnia dowiaduje się, że zamachowczynią była jego żona. Po pierwszym szoku oraz próbie zaprzeczenia stara się dotrzeć do prawdy – znaleźć winnych, przez których zrobiła ten straszny krok.
Od tej chwili zaczyna się najważniejsza część tej powieści. Khadra pokazuje nam człowieka, który nagle stanął oko w oko z okrucieństwem konfliktu palestyńsko-izraelskiego, z jego skrzywioną wizją sprawiedliwości i bohaterstwa. Amin wędruje śladami żony, próbując odtworzyć ostatnie trzy dni jej życia, sam ryzykując własne. Po całej podróży dochodzi do niezwykle ważnej konkluzji: „Wierzę tylko w jedną walkę. Tylko ona zasługuje na to, by się wykrwawić: to walka chirurga – a ja nim jestem – która polega na przywracaniu życia tam, gdzie zakradła się śmierć”.
Książka Khadry jest dla nas wstrząsająca na wielu poziomach. Po pierwsze jako narracja o konflikcie, wojnie i przemocy. Pisarz znakomicie oddał (zapewne niezwykle wąski fragment) świata bojowników, ich poglądy i poczucie krzywdy. Tu znajdziemy także próby wytłumaczenia młodych ludzi przyłączających się do takich grup i oddających życie. Po drugie zaś jest to opowieść o samotności: w małżeństwie – piętnaście lat razem okazało się zbyt krótkim czasem, by kogoś dobrze poznać i dostrzec jego samotność; w społeczeństwie – bohater, jako mąż zamachowczyni, szybko staje się personą non grata, obwinianą niemal na równi z żoną.
„Zamach” dla mnie to jednak przede wszystkim poruszająca opowieść pacyfistyczna. Yasmina Khadra pokazuje, że wojna, czy jakikolwiek inny konflikt, krzywdzi wszystkich – zarówno narody, państwa, jak i poszczególne jednostki, rodziny, całe społeczeństwa. Nie ma tu wygranych, wszyscy tak naprawdę są przegranymi, a sprawiedliwość jest tylko subiektywnym pojęciem.
Tytuł: „Zamach”
Autor: Yasmina Khadra
Przekład: Beata Kowalska
Wydawnictwo Sonia Draga
Data premiery: 13 czerwca 2018
