„Takie rzeczy zdarzają się każdego dnia. Pociąg spóźnia się o dwie minuty , a ty spotykasz na peronie obcą osobę, z którą potem się żenisz. Życie składa się ze zbiegów okoliczności. Jesteśmy nimi bombardowani, nie możemy przed nimi uciec.” – mówi główny bohater książki „Wierny przyjaciel” K.O. Dahla i słowa te wydają się być kluczowe w tym kryminale. Wszystko bowiem dzieje się tu jakby bez planu, przypadkiem, by po kilkunastu godzinach czy dniach ułożyć się niczym puzzle w całość. Morderstwo, zaginięcie, narkotyki, przemoc – bez tych tematów nie byłoby kryminału. Co więc wnoszą nowego do tego gatunku szwedzkie autorki i szwedzcy autorzy, że nie potrafimy oderwać się od lektury, a czytanie kryminału staje się czymś więcej niż zwykłym relaksem czy wypełniaczem wolnego czasu?
Niezwykłego sukcesu skandynawskich kryminałów trzeba poszukać przede wszystkim w tematach, jakie poruszają – nie jest to bowiem nigdy zwykłe dochodzenie w sprawie zbrodni, ale przy okazji narracji o śledztwie ukazane zostaje społeczeństwo i elementy w nim, które mogą doprowadzić do przemocy. W większości tego rodzaju powieści bowiem pierwsze skrzypce grają „mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet”. Świadomie odwołuję się tu do trylogii Larssona – to on bowiem był pierwszym (w tak ogromnej skali) szeroko odbieranym autorem kryminałów, który poruszył znacząco właśnie kwestię społeczną. Ciekawe, że w tych okrutnych narracjach traktowanie kobiet jest zupełnie inne niż to, które maluje się w naszej świadomości jako piękny obrazek skandynawskiego równouprawnienia.
Podobnie jest i u Dahla – zbrodnie dotyczą kobiet, a akcja toczy się dwutorowo. Zagadkami do rozwiązania są: morderstwo Veroniki Undset oraz zaginięcie afrykańskiej studentki, która przybyła do Oslo na stypendium. Interesujące jest to, że i tu – jak i niemal w każdym kryminale – ofiarami są kobiety. Dahl jednak wkłada w usta jednego ze swoich bohaterów słowa o oprawcy, które mogłyby być opinią o wielu bohaterach tego gatunku, ale i opinią o przestępcach w ogóle: „Borge porównał działania oprawcy z zachowaniami żołnierzy w okupowanym przez nich kraju. Dowódcy nagradzają swoich żołnierzy, pozwalając im gwałcić kobiety. Penetracja seksualna kobiet staje się ucieleśnieniem podboju. W ten sposób każdy żołnierz staje się swoim własnym panem – wypuszczając w kobietę swoje nasienie, obsiewa podbitą ziemię”. Mamy więc przejście od konkretnej sytuacji, konkretnego morderstwa do spraw ogólnych – przyzwolenia mężczyzn do traktowania kobiet jak przedmiotów, nagród, do bezprawnego zawłaszczania ich ciał. Rzadko jeszcze takie refleksje dotyczące kondycji współczesnego społeczeństwa można spotkać wśród polskich pisarzy… A szkoda, bo to właśnie wznosi kryminały ze Skandynawii ponad zwykle czytadła.
„Wierny przyjaciel” zbija nas z tropu wielokrotnie, a to wyznacznik dobrego kryminału. Oczywiście od początku domyślamy się, że nudne śledzenie włamywacza Kadira Zahida (pochodzenia pakistańskiego, co warto zauważyć!) przez policjanta Frankena Frølicha – głównego bohatera to mało istotny element opowieści. Wszystko zmienia się i nabiera tempa, gdy przeglądająca się w szybie policyjnego samochodu Veronica zostaje aresztowana za posiadanie kokainy i dość szybko wypuszczona. Jednak bohaterowie spotkają się znów już wkrótce. Wszystko to przez starego przyjaciela Frankena, który po dwudziestu latach milczenia odezwie się i zaprosi go na imprezę urodzinową. Od tego momentu już nie będzie wiadomo, kto jest kim, co ukrywa. Fascynująca i wciągająca powieść.
Anna Godzińska
Tytuł: „Wierny przyjaciel”
Autor: Kjell Ola Dahl
Wydawnictwo: Czarne
Ilość stron: 328
Premiera: marzec 2013
