„W sercu oceanu” hiszpańskiej pisarki Elviry Menendez to oparta na faktach historycznych narracja o pierwszej kobiecej wyprawie do Nowego Świata. Jej pomysłodawczynią i dowódcą była hiszpańska arystokratka, Mencia de Calderon. Przesłanki, które nią kierowały, można określić jako religijno-ideologiczne. Tylko w tle pobrzmiewają mroczne tony wczesnego rasizmu i europocentryzmu, które w efekcie doprowadzić miały do zagłady milionów Indian i rozkwitu niewolnictwa w zamorskich koloniach Hiszpanii.
Mencia de Calderon sprzeciwiała się związkom hiszpańskich szlachciców, uczestniczących w konkwiście, z Indiankami i czarnoskórymi niewolnicami, dostrzegając w nich zagrożenie dla wartości chrześcijańskich i „czystości” szlacheckiej krwi w koloniach. Wyprawie przyświecały także cele polityczne, związane z hiszpańsko-portugalską rywalizacją o kolonizowane tereny guberni Rio de la Plata. Mencia de Calderon zabrała ze sobą osiemdziesiąt starannie wyselekcjonowanych dziewcząt z rodów szlacheckich, które, zgodnie z jej planem, po przybyciu do Asuncion miały zostać wydane za przebywających tam hiszpańskich hidalgos. Plany te pokrzyżowały nie tylko śmierć męża i zaginięcie w czasie wyprawy pasierba, mianowanych gubernatorami południowoamerykańskiej prowincji, ale także zatonięcie okrętów, założenie kolonii San Francisco w Kalifornii i dwuletnia niewola u Portugalczyków. Do celu przeznaczenia de Calderon dotarła po niemal dziewięciu latach od wyruszenia z Sewilli. Większość członków załogi i połowa podróżujących z nią kobiet zginęła lub zmarła, a sama de Calderon nigdy nie objęła stanowiska gubernatora w imieniu swojego pasierba.
Warstwa fabularna powieści Menendez przypomina typową opowieść z gatunku „płaszcza i szpady”. Awanturnicza wyprawa, śmiercionośna intryga i miłość dwójki głównych bohaterów są jednak jedynie punktem wyjścia do znacznie ważniejszej opowieści o kształtowaniu się zjawiska europejskiego kolonializmu, który odciskał swe piętno na polityce, kulturze i społeczeństwach pięciu kontynentów przez następne czterysta lat. Otrzymujemy również opowieść o położeniu i rolach kobiet i mężczyzn w metropoliach i koloniach. Hiszpania pierwszej połowy szesnastego wieku była krajem mającym za sobą mroczny epizod wygnania Żydów i Arabów oraz religijnego prześladowania konwertytów, „nowych chrześcijan”, których lojalności wobec tego ultrakatolickiego królestwa pilnowali inkwizytorzy. Role kobiet i mężczyzn były jasno rozdzielone, a ich pozycja społeczna determinowała wszystkie sfery życia. Hiszpanie próbowali podobnie ukształtować nowe kolonialne społeczności, powstające na podbitych terytoriach obu Ameryk. Jednak ich specyfika, wielorasowość i multikulturowość wymusiły ich organizację na zasadach rasistowskich. Na szczycie struktury społecznej znajdowali się biali Hiszpanie, niezależnie od pozycji zajmowanej w starym kraju. Paradoksalnie jednak Hiszpanki w koloniach miały więcej swobody, znacznie słabiej podlegały władzy swych rodzin i mężów. Warunki na miejscu wymuszały zmianę obyczajów i stosunków społecznych na mniej formalne i hierarchiczne.
Powieść Menendez jest świetnym przewodnikiem po świecie szesnastowiecznych obyczajów, ról genderowych w Starym i Nowym Świecie oraz mentalności szesnastowiecznej Hiszpanii. Jest to wynikiem znakomitej wiedzy źródłowej autorki i jej znajomości opisywanej epoki. Słowa uznania należą się także bardzo starannemu i opatrzonemu licznymi przypisami przekładowi autorstwa Agnieszki Fijałkowskiej-Żydok.
Autorka: Elvira Menendez
Tytuł: W sercu oceanu
Przekład: Agnieszka Fijałkowska-Żydok
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 2o lipca 2016
