Robert D. Kaplan swoją najnowszą książkę „W cieniu Europy. Dwie zimne wojny i trzydziestoletnia podróż przez Rumunię, a nawet dalej” poświęca jednemu z najbardziej niezwykłych krajów i pograniczy kulturowych w Europie. W ostatnich kilkudziesięciu latach Rumunia zyskała sławę najbardziej ponurego reżimu komunistycznego w Europie, obalonego następnie na skutek krwawej rewolucji, w trakcie której rozstrzelano Nicolae Ceausescu i jego żonę. Historia i geopolityczne położenie Rumunii były i są jednak nieporównywalnie bardziej skomplikowane i związane z Europą. Kaplan analizuje dzieje i politykę tego kraju i regionu od starożytności do współczesności. Wykorzystuje przy tym ogromną ilość źródeł historycznych, literatury specjalistycznej i dzieł literackich. Jak bowiem stwierdza: „podróż nie musi się odbywać jedynie w przestrzeni, może być również wędrówką historyczną, literacką i intelektualną”.
Rumunia, której mieszkańcy postrzegają samych siebie jako etnicznych i językowych spadkobierców zromanizowanych Daków, których życie religijne i duchowe zostało ukształtowane przez inne wielkie imperium – Bizancjum, ma jednak niezwykle złożoną tożsamość. Złożyło się na nią położenie geograficzne na styku nowożytnych mocarstw: Rosji, Turcji i Austro-Węgier oraz rywalizacja między nimi, toczona o tereny wchodzące w skład państwa rumuńskiego. Po upadku europejskiego porządku politycznego w 1918 roku Rumunia stała się niezależnym państwem i kształtowała swoją tożsamość narodową i ideologię państwową na micie dackiego pochodzenia. W kontrze do ekspansji Turcji i Rosji postrzegała siebie jako awangardę łacińskiego Zachodu. To także stanowiło o specyfice położenia i polityki tego kraju w okresie międzywojennym, gdy próbował on lawirować między komunistycznym ZSRR i nazistowskimi Niemcami, później zaś przyczyniło się do największej tragedii w dziejach narodu – komunistycznego totalitaryzmu, który w wydaniu rumuńskim przypominał bardziej ten panujący w Korei Północnej.
Kaplan z niebywałym znawstwem i wnikliwością analizuje nie tylko wpływ prawicowych intelektualistów (Cioran, Eliade) na kształtowanie się nacjonalistycznych stereotypów narodowych i etnicznych, które doprowadziły do licznych zbrodni na Żydach w okresie wojny, a w okresie powojennym do prześladowań mniejszości. Jeszcze istotniejsze miejsce w jego rozważaniach zajmuje ocena obecnych zmian w sytuacji politycznej na kontynencie europejskim, wraz z rosnącą presją i ambicjami mocarstwowymi Putinowskiej Rosji, która ponownie przyczynia się do postrzegania Rumunii jako obszaru walki o wpływy z Zachodem. Kaplan pesymistycznie przewiduje, że sytuacja w tej części Europy znów może wymknąć się spod kontroli. Jak sam zauważa, instrumentami ekspansji są dzisiaj nie tylko armia czy działania agenturalne, ale także posunięcia ekonomiczne: wykupywanie banków, uzależnienie tej części od dostaw rosyjskiego gazu, podsycanie waśni etnicznych czy religijnych, jak to się dzieje w oderwanych od Rumunii terenach Mołdowy czy Naddniestrza. „Putin wie, że w tej walce bardziej przyda mu się Gazprom niż rosyjska armia” – stwierdza jeden z rozmówców autora. Lektura obowiązkowa dla każdego czytelnika zainteresowanego tą częścią Europy i kwestiami geopolitycznymi.
Autor: Robert D. Kaplan
Tytuł: W cieniu Europy. Dwie zimne wojny i trzydziestoletnia podróż przez Rumunię, a nawet dalej
Przełożył: Robert Pucek
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 22 lutego 2017
