Rejwach – Mikołaj Grynberga stanowi swoiste postscriptum do poprzedniej książki autora – na pierwszej stronie czytamy: Dziękuję wszystkim, którzy po przeczytaniu mojej książki „Oskarżam Auschwitz. Opowieści rodzinne” skontaktowali się ze mną i podarowali mi swoje historie. Ta książka nigdy by nie powstała, gdyby nie nasze rozmowy. Już sam tytuł wskazuje na charakter tego tekstu – rejwach to przecież nic innego jak zamieszanie, hałas, harmider. Jidyszyzm występuje tu na dwa sposoby – jako słowo używane zupełnie bez świadomości jego etymologii, synonim hałasu, oraz jako metafora (ukrytej) obecności Żydów w Polsce, którym pochodzenie przysparza niepotrzebnych wspomnień, niechcianego piętna.
Bohaterkami i bohaterami tej niewielkiej książki są osoby w różnym wieku, z różnych stron Polski, z zupełnie różnymi doświadczeniami. Wspólnym mianownikiem dla nich wszystkich jest słowo „Żyd”, które oznacza tu nie tylko tożsamość, ale i obecność Innego. Spotkanie z Grynbergiem lub jego tekstem jest punktem zapalnym – uruchamia wspomnienia, przypomina to, czego nie chce się już pamiętać, każe wypowiedzieć tajemnicę. Wyjawienie sekretu, wyciągnięcie spod dywanu zamiecionych dawno spraw przywołuje rejwach. Większość Grynbergowskich postaci bowiem poukładała już sobie przeszłość, zapomniała i żyje dalej – nie chce ponownie wracać do dawnego poczucia wstydu, do wyjaśnień.
Każdy z kilkunastu tekstów w tym tomie to mała objętościowo, a wielka w treści narracja o antysemityzmie. Każda z historii jest wstrząsającą opowieścią o byciu Żydem i całym „rejwachem” z tym związanym. Tożsamość ta wywołuje całą lawinę skojarzeń, reakcji, problemów. I jest to wspólne dla wszystkich bohaterów i bohaterek. Dla prawie dziewięćdziesięcioletniej kobiety, która nigdy nikomu nie wyjawiła swojego sekretu związanego z pochodzeniem, ale i z kosztem, jaki musiała ponieść, by jako dziecko przeżyć. Dla gojki, która całe życie „ma kłopot z Żydami” (spotkała ich pięciu w swoim życiu). Dla chłopca, dziś mężczyzny, którego mama nienawidziła, gdy ciągnął swoją nogę podczas spaceru. Dla odnoszących sukces przedsiębiorców nazwanych Żydami tylko z powodu powodzenia i bogactwa.
Te prozatorskie miniatury we wstrząsający sposób opisują relacje polsko-żydowskie, wciąż nieprzerobione do końca, wciąż stanowiące niezagojoną ranę. Nie pada tu ani jedno zbędne słowo, każda narracja jest pełna, zaskakująca i zmuszająca do refleksji. Grynberg wybrał opowieści niejednoznaczne pod wieloma względami, ale jednoznacznie ukazujące wciąż żywy w Polsce antysemityzm w jego różnych odcieniach.
Tytuł: „Rejwach”
Autor: Mikołaj Grynberg
Wydawnictwo: Nisza
Premiera: kwiecień 2017
komentarz