„Ptak dobrego Boga” Jamesa McBride’a w przewrotny sposób opisuje i analizuje kluczowe problemy amerykańskiej historii. Niewolnictwo, zagadnienia rasowe, gender i podziały klasowe wśród czarnej i kolorowej społeczności ukazane są w kontekście nieudanego spisku i powstania legendarnego abolicjonisty Johna Browna.
Narratorem powieści jest porwany przez Browna chłopiec, ukrywający się potem w przebraniu dziewczyny. Henry-Henrietta „Cybulka” wie jednak, że jego wizerunek jest jedynie grą o przetrwanie, metodą na lawirowanie między spiskowcami-abolicjonistami, zwolennikami niewolnictwa, czarnymi zdrajcami i rebeliantami. Dzięki temu czytelnik obserwuje skomplikowane podziały społeczne w Ameryce sprzed czasów wojny secesyjnej. Dotyczą one nie tylko białej społeczności, ale także środowisk Afroamerykanów, wśród których kwestia koloru skóry, statusu społecznego i prawnego oraz zagadnienia genderowe odgrywały decydującą rolę. Wpływy zbiegłych niewolników i karaibskich Moronów, organizowanie przerzutów zbiegów z plantacji i miast amerykańskiego Południa na wolną od niewolnictwa Północ określały charakter amerykańskiej polityki i społeczeństwa w I połowie XIX wieku.
Henry-Henrietta przemierza wraz z oddziałem Browna całe amerykańskie pogranicze, oddzielające od siebie dwa światy: stany niewolnicze i wrogą niewolnictwu Północ. Obserwuje nie tylko podziały wśród abolicjonistów, ale także wstrzemięźliwość czarnej ludności i jej brak poparcia dla radykalnych posunięć Browna. „Ma sie rozumieć, byłżem ino głupim jak but chłopcem w przebraniu dziewczynki i nie umiałbym nikogo przekonać, że źle robi, ale byłżem już tyż dorastajoncym młodzieńcem i swój rozum miałem. Przyszło mi do głowy, że wystarczy jeden Murzyn, któren by sie połaszczył na puszke brzoskwiń albo pienknego świeżego arbuza z pola swojego pana, coby wszystko popsuł i wygadał, aż by sie wszystko wydało”. Henry-Henrietta ma rację. Rebelia starca Johna Browna nie znalazła powszechnego poparcia wśród niewolników i skończyła się klęską. Dopiero pod koniec swej opowieści narrator zauważa, że spisek Browna miał ścisły związek z wybuchem wojny secesyjnej.
Pomimo brawurowego stylu i komizmu książka McBride’a ma swoje drugie, mroczniejsze oblicze. Trauma niewolnictwa okazuje się tak dotkliwym doświadczeniem, że wymaga ono śledzenia subtelnych znaków jego skutków. Gdzieś na marginesie przygód Cybulki dowiadujemy się, że jasna skóra u niewolników była piętnem dzieci poczętych z gwałtów białych właścicieli na czarnych niewolnicach, słabość więzów rodzinnych wynikała z rozłączania czarnych rodzin i sprzedawania ich członków, a za wszelkie przejawy buntu karano okrutnie całe skupiska niewolników. Lekki i komediowy styl, jakiego używa McBride, aby ukazać horror niewolnictwa i walki z nim, przynosi jednak skutek w postaci bogatej faktograficznie, innowacyjnej językowo i stylistycznie opowieści. Nawet jego John Brown nie jest bohaterem bez skazy, ale raczej szaleńcem opętanym ideą uwolnienia czarnych. Odmieńcem, który wierzył, że uda mu się zmazać największą hańbę amerykańskich dziejów.
Autor: James McBride
Tytuł: Ptak dobrego Boga
Przełożył: Maciej Świerkocki
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: styczeń 2016
