„Przeprawa. Moja podróż do pękniętego serca Syrii” Samar Yazbek to jedna z najważniejszych książek o konflikcie syryjskim i lektura obowiązkowa dla każdego, kto chce zrozumieć jego przyczyny i przebieg. Autorka jest dziennikarką, pisarką i aktywistką syryjskiej opozycji demokratycznej. Od kilku lat przebywa na emigracji – „wygnaniu”, jak sama to określa, i trzykrotnie w latach 2012–2013 podejmowała niezwykle ryzykowne wyprawy do ogarniętej wojną i pogłębiającym się chaosem Syrii.
W reporterskim zapisie tych wędrówek tworzy niezwykle przejmujący obraz tego konfliktu, demitologizując i odkłamując równocześnie jego przyczyny i przebieg. Zachodnie media od kilku lat przepełnione są niemal wyłącznie doniesieniami na temat Państwa Islamskiego i jego zbrodni, jednak sytuacja w Syrii jest o wiele bardziej skomplikowana i niejednoznaczna. Yazbek pisze wręcz o okupacji kraju przez zagranicznych dżihadystów i „zastępczej wojnie” toczonej przez mocarstwa.
Książka Yazbek to przede wszystkim zapis rozmów z osobami zaangażowanymi w ruch prodemokratyczny, które w swoich lokalnych społecznościach stanęły na czele antyrządowych protestów, brutalnie tłumionych przez wojska rządowe, lojalne wobec prezydenta Baszszara al-Asada, a także z ludnością cywilną i bojownikami walczącymi po różnych stronach konfliktu. Pisarka dokumentuje codzienność wojny: wygnanie, głód, bezustanny lęk i wszechobecność śmierci. Rewolucja demokratyczna, niosąca wielkie nadzieje na demokratyczne przemiany, szybko przemieniła się w walki na terytorium całego kraju. Początkowo zjednoczona opozycja rozpadła się na szereg konkurujących i coraz bardziej radykalnych religijnie grup. Proces ten został wzmocniony przez wsparcie innych państw i napływ zagranicznych bojowników, wśród których dominowali zwolennicy fanatycznego islamu.
Yazbek z rozpaczą i rezygnacją obserwuje nie tylko klęskę ideałów rewolucji syryjskiej, ale też zmiany socjologiczne i kulturowe, wywołane przez nasilającą się wojnę. „(…) ludzie czuli się bezpiecznie z Frontem al-Nusra i jego pobożnością, ponieważ mając przed sobą wyłącznie perspektywę śmierci, przynajmniej wedle Frontu czekała ich wieczna szczęśliwość w przyszłym świecie. Mentalność społeczeństwa zmieniła się z sufickiej na salaficką. W oczach moich i wielu innych osób sufizm reprezentował w islamie umiarkowanie, podczas gdy salafizm był uosobieniem bojowości i ekstremizmu religijnego, w którym doszło do przemiany religii z bytu społecznego w polityczny”. Mimo wszystko autorka opisuje lokalne inicjatywy na rzecz praw kobiet i obywatelskich społeczności, w których sama uczestniczyła. Jednak wraz z upływem czasu jest coraz bardziej świadoma ich znikomości wobec zniszczeń powodowanych przez wojnę, rosnącej liczby zabitych, rannych i uchodźców. Budowa świeckiego państwa skazana została tym samym na klęskę.
Równocześnie Yazbek obserwuje rosnącą obojętność opinii światowej wobec napływających codziennie wieści z poszczególnych części Syrii i krzywdzących stereotypów narosłych wokół uciekających z kraju Syryjczyków. W rzeczywistości są to ludzie, którym odebrano nie tylko rewolucję, ale także prawo do normalnego życia. Yazbek notuje rozmiary największej katastrofy humanitarnej po II wojnie światowej. Miliony uchodźców, setki tysięcy zabitych, niemal całkowite zniszczenie miast i osiedli, załamanie się systemów szkolnictwa i opieki zdrowotnej. W tej sytuacji milczenie cywilizowanego świata oraz czerpanie korzyści z okrutnej i krwawej wojny jest nie tylko hańbą, ale i moralną klęską. Gdyby zaś ktoś miał wątpliwości, czy konkluzja taka nie jest przesadą, powinien szczególną uwagę zwrócić na słowa profesora Piotr Balcerowicza, zamieszczone we wstępie: „Tuż po deklaracji tworzącej kalifat 29 czerwca 2014 roku stwierdziłem, że moment ten można uznać za symboliczny początek trzeciej wojny światowej, która ma charakter pełzający – rozprzestrzeniając się pod szyldem Państwa Islamskiego na inne regiony, pomału obejmując swym zasięgiem obszar Syrii i Iraku, wkraczając na terytoria Libii, Nigerii, Nigru, Czadu, Kamerunu, Afganistanu, Jemenu, Egiptu (Synaj), Kaukazu Północnego i przekładając się na zamachy czy to Paryżu, czy w Dżakarcie. Uczestniczą w niej zbrojnie obywatele ponad 100 państw świata, a zaangażowanych jest w nią militarnie ponad 60 państw”.
W tym kontekście „Przeprawa” to jedna z najważniejszych książek ostatnich lat. Świetnie napisana i udokumentowana stanowi przestrogę przed bezczynnością świata, który zachowuje obojętność wobec cierpienia ofiar tej wojny i tylko patrzy na rozlewanie się tego konfliktu. Analogie historyczne są w tym wypadku oczywiste.
Autorka: Samar Yazbek
Tytuł: Przeprawa. Moja podroż do pękniętego serca Syrii
Przełożyła: Urszula Gardner
Wstęp: Piotr Balcerowicz
Wydawnictwo: Karakter
Rok wydania: 2016
