Sztuka czytania poezji to temat nieczęsto pojawiający w dyskusjach naszych przesyconych popkulturą czasach. Co więcej, poezja została umieszczona w kategorii „kultura wysoka”, a w potocznej świadomości zajmują się nią pięknoduchy i oderwani od rzeczywistości artyści. Tym bardziej imponująca wydaje się próba podjęta przez Pawła Próchniaka – wybitnego literaturoznawcę i antropologa literatury. „Promieniowanie tła” to zbiór esejów opisujących arkana analitycznego czytania utworów poetyckich i interpretacji wiersza. To także próba udowodnienia, że poezja jest zjawiskiem kulturowym. Nieprzypadkowo w swoich szkicach autor podnosi tradycje antyczne i biblijne, nawiązując przy tym do metody hermeneutycznej. Poezja to prastara tradycja, jej społeczne funkcje zaś tworzą żywe związki z rzeczywistością. Ba, ta dziedzina literatury przejawia nawet moc kreacyjną. Jeśli potraktować Biblię jako tekst poetycki, to można stwierdzić, że niemal przez dwa stulecia Europę pustoszyły wojny hermeneutyków walczących o prawo do wyłączności interpretacji tego „tekstu absolutnego” (Odo Marquard). Taka moc poezji nie dziwi, jeśli zważy się na fakt, że „te same metafory i figury tworzą realnie obecną rzeczywistość, w której otwiera się zdaniem autora “«możliwość spojrzenia w głąb» – możliwość wejścia w «dal kulis», wychylenia się poza horyzont znaczenia dostępnego filologii” (s.9). Poezja może uczyć i objaśniać świat, na co zwrócili uwagę także filozofowie. Nie przypadkiem w kolejnych szkicach przewija się temat tajemnicy, pustki, przemijania, śmierci. Wiersze mogą usensownić ludzki byt, zadawać niewygodne pytania, udzielać niechcianych odpowiedzi. W brawurowej wykładni wiersza W.B. Yeatsa „Drugie Przyjście” uwidaczniają się owe cechy sztuki poetyckiej. „Z krzyżowania się tych spojrzeń i powiązanych z nimi symbolicznych figur rodzi się wyobraźnia apokaliptyczna, która podpowiada, że wygłos dziejów jest ich spełnieniem i zarazem katastrofą” (s.60). Poezja może być buntem i obroną przeciwko entropii świata i dotkniętej nią egzystencji. Bystrzy obserwatorzy toczonych obecnie społecznych dyskursów zauważają coraz wyraźniejszą obecność w nich tonów akcentujących schyłkowość naszej epoki i przeczuwających nadciągającą, choć niedookreśloną, katastrofę. Nieprzypadkowo autor sięgnął więc do naszych współczesnych mistrzów: Wojciecha Bonowicza, Tomasza Różyckiego, Andrzeja Sosnowskiego, Marcina Świetlickiego czy Jacka Podsiadły. To grupa twórców, która od kilku dekad w nonkonformistyczny sposób obserwuje, reflektuje i zaświadcza o kondycji człowieka oraz świata w stanie fundamentalnych przemian. Ich utwory są znakomitą szkołą krytycznego, wnikliwego oglądu rzeczywistości, którym nie sposób manipulować i któremu trudno zaprzeczyć. „Promieniowanie” poezji może wywracać bezpieczny i w dużej mierze sztucznie wykreowany świat. Gdzieś na jego obrzeżach człowiek jest tak samo bezbronny i samotny, jak bywał u początku swoich dziejów. Nasza rzeczywistość jest zmienna, nieprzewidywalna i ryzykowna. Podobnie niekomfortowa może być wyprawa w poetyckie rejony literatury. Jednak warto się na nią odważyć.
Ewa Glubińska
Tytuł: Promieniowanie tła. Szkice o wierszach i czytaniu
Autor: Paweł Próchniak
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2021
