Niestety, coraz rzadziej w szeroko rozumianej literaturze: pięknej, eseistycznej, naukowej spotyka się takie perły. Ripellino, slawista i literaturoznawca, zdruzgotany katastrofą Praskiej Wiosny i dramatycznymi dla czeskiej kultury następstwami „bratniej interwencji” państw socjalistycznych w zbuntowanej republice oraz represjami, w 1973 roku opublikował apologię swojego ukochanego miasta. Można się zdumiewać, że ktoś wychowany w słonecznym obszarze kultury śródziemnomorskiej, w której dziejowe wydarzenia mają inny styl i intensywność, zakochał się w onirycznej, posępnej i mglistej Pradze. Przyczyny wyjaśnia sam tytuł jego dzieła – monumentalnego eseju, monografii praskiego gotyzmu i historii czesko-europejskiego hermetyzmu. Sprawia to, że z jednej strony czytelnik ma do czynienia z wnikliwie napisaną pracą historycznoliteracką. Z drugiej jednak przez warstwę czysto historyczną i naukową przebija gorzka i nieco dystopijna narracja. Przypomina ona gotycką literaturę faktu, ale buduje także krajobraz Pragi fantasmagorycznej, kreowanej w prozie i poezji wielu czeskich autorów. Do tego należy dodać rzadko eksplikowany przez twórców element metanarracji. Jest nim wspomniane na początku fiasko czeskiej liberalizacji i politycznej odwilży 1968 roku. Ten eksperyment w totalitarnej przestrzeni państw socjalistycznych zakończyła inwazja ZSRR oraz jego sojuszników na Czechosłowację.
Ripellino nie ukrywa swojego krytycznego nastawienia, a nawet pogardy, nie tylko dla narzuconego Czechom pax sovietica. Podobnie negatywne opinie wyraża nawet w odniesieniu do wielowiekowego habsburskiego panowania i z nieskrywaną satysfakcją puentuje jego upadek niedwuznacznie złośliwie dobranymi cytatami z „Losów dzielnego wojaka Szwejka” Jaroslava Haška. Ripellino, najwyraźniej zafascynowany postacią mecenasa alchemików, astrologów i wszelkiej maści znawców wiedzy tajemnej: cesarza Rudolfa II (jedynego bodaj Habsburga, którego w miarę ceni), pokusił się nawet o delikatne zarysowanie alternatywnej historii Czech. Odsunięcie Rudolfa od władzy i klęska czeskich protestantów w bitwie pod Białą Górą w 1620 roku przesądziły o specyficznej depresyjności następnych trzystu lat czeskiej historii i jej konsekwencjach dla historii literatury. Ripellino wydaje się wywodzić stąd specyficzne zainteresowanie estetyką targu staroci, magią i skłonność do surrealistycznego, a nawet błazeńskiego traktowania rzeczywistości przez czeską literaturę. Nieco inaczej, dużo mroczniej i groźniej, sprawa ta przedstawia się wśród pisarzy z dwóch mniejszości: żydowskiej i niemieckiej. Ich sytuacja w kraju politycznie zdominowanym przez austro-węgierskie mocarstwo siłą rzeczy nadawała ostrość i posępność tworzonym przez nich wizjom literackim. Tu tkwią źródła Kafkowskiego mrocznego obrazu nowoczesności i niepokojącej wędrówki oskarżonego Józefa K. przez zimne i obojętne miasto.
Ten erudycyjny gejzer esej, będący listem miłosnym do Pragi, ma swoje ukryte ostrze. Jest nim nie tylko napiętnowanie przymusu i terroru jako metod, którymi od kilkuset lat posługuje się polityka, budując kolejne wcielenie obszarów swojego panowania. Być może intuicja autora okazała się słuszna i to miasta są nieśmiertelne, podczas gdy imperia nie są przesadnie długowieczne.
Ewa Glubińska
Tytuł: Praga magiczna
Autor: Angelo Maria Ripellino
Przełożyła: Halina Kralowa
Wydawnictwo: Dowody na Istnienie
Rok wydania: 2021
