„Potworna wiedza – horror w badaniach kulturowych”. Nowe oblicze horroru.

okładka-600x873Lubicie się bać? Ja nie, choć zwykle do filmów i książek grozy przyciąga mnie moja wrodzona ciekawość. Często się zastanawiam, co bym zrobiła w trakcie przerażających scen, w których muszą poradzić sobie główni bohaterowie. Czy uciekając przed potworem bądź mordercą, schroniłabym się akurat w tej piwnicy? Czy na pewno zawędrowałabym w tę pustą uliczkę? Czy zaufałabym tym samym ludziom? Czy zakochałabym się w tym samym mężczyźnie?

Pierwszy horror, który obejrzałam w życiu, „Laleczka Chucky” – cykl filmów traktujących o przygodach seryjnego mordercy zaklętego w lalce – wzbudził we mnie pierwotny lęk przed lalkami i sprawił, że nigdy nie chciałam się nimi bawić w dzieciństwie. Drugi horror, który odcisnął piętno na mojej wrażliwości, „Egzorcyzmy Emily Rose”, na pewien czas skutecznie zniechęcił mnie do kina grozy. Ciągle unikam też tematów opętań.

Koncepcja tego, jak klasyfikować to, co już jest horrorem, a co tylko się o niego ociera, zmieniała się na przestrzeni stuleci. Pierwsze powieści grozy były mocno powiązane z gotycyzmem. Opierając się na powszechnie stosowanej definicji, horror to odmiana fantastyki koncentrująca się na tworzeniu świata podobnego do rzeczywistości. W jego obrębie wprowadza się zjawiska nadprzyrodzone, które burzą wcześniej ustalony porządek i doprowadzają do niebezpiecznych sytuacji. Natomiast w horrorze filmowym definicja ta zmieniła się głównie dzięki rozkwitowi kina eksploatacji, jaki miał miejsce w latach 70. XX wieku. A zatem celem horroru jest zszokowanie, zakłopotanie bądź też obrzydzenie widza. Konwencja ta nie stroni od scen gore, często stara się też odpowiedzieć na pytanie o istotę prawdziwego zła i rządzące nim mechanizmy.

Książka naukowa „Potworna wiedza. Horror w badaniach kulturowych” to monograficzny zbiór artykułów, który stara się odpowiedzieć na pytanie o ewolucję horroru w kulturze współczesnej, opierając się na jego trzech wymiarach: estetycznym, etycznym i politycznym. Począwszy od pierwszego niekonwencjonalnego tekstu na temat grozy w antropologii – poprzez kreację zmory w polskiej kulturze ludowej, powiązania amerykańskich i japońskich horrorów, queerowski wydźwięk powieści Anne Rice i polityczny wymiar motywu zombie – skończywszy na epatowaniu grozą w grach komputerowych, „Potworna wiedza” wchodzi w bezpośredni dyskurs ze sterotypowymi wyobrażeniami czytelnika na temat horroru, by na koniec zetrzeć je w proch.

Okazuje się bowiem, że horror również może wymykać się jednoznacznej interpretacji. Jak pisze we wstępie Dariusz Brzostek:

„Przeżycie grozy bywało bowiem niezmiennie jednym z fundamentalnych składników doświadczenia antropologicznego oraz, szerzej, niezbywalnym elementem konfrontacji człowieka z nieznanym (odmiennością, obcością, potwornością). Kariera, jaką rozmaite reprezentacje grozy zrobiły we współczesnej kulturze popularnej, pozwala myśleć o tym, że doświadczenie to pozostaje immanentnym składnikiem kondycji ludzkiej oraz każe uczynić je pełnoprawnym przedmiotem refleksji kulturoznawczej”.

Na tle wszystkich tekstów osobiście najbardziej podobało mu się studium motywu zombie Pauliny Berlińskiej w tekście „Horror wobec teorii krytycznej, czyli dlaczego zombie George’a Romero nie chcą umrzeć”, który w moim odczuciu ciekawie koresponduje z bardzo ostatnio modnym serialem „The Walking Dead” i tym, w jaki sposób przedstawia się w nim problem tyranii i postępującego totalitaryzmu w świecie bez zasad i moralności, owładniętym postępującą epidemią. Moją szczególną uwagę przyciągnął także tekst Aldony Kobus, „Wyjście z trumny. Gotycka seksualność w powieściach Anne Rice”. Od paru dobrych lat jestem fanką wampira Lestata i jego psychodelicznych przygód, które rozpoczął świetnie przyjęty przez krytykę i czytelników „Wywiad z wampirem”. Autorka tekstu odważnie sięga po erotyczne nawiązania w twórczości Anne Rice, wcześniej przytaczając historię queerowych wątków w powieściach gotyckich. „Wampir Rice jest więc metaforą homoseksualisty, pociągającego i niebezpiecznego jednocześnie”; „W oczach wampira każdy jest atrakcyjny, emanuje kuszącym pięknem, jakim jest obietnica krwi”.

Reasumując, „Potworna wiedza. Horror w badaniach kulturowych” to bardzo dobrze przygotowana monografia, w nieszablonowy sposób ukazująca kulturowe nawiązania w horrorze, oraz podkreślająca wielowymiarowość i niejednoznaczność tego gatunku. Każdy z tekstów dokonuje analizy problemów na bardzo wysokim poziomie, przenosząc znane nam z filmu i książek motywy na poziom dyskursu uniwersyteckiego. Mnogość kontekstów, które dzięki temu wychodzą na jaw, zaskakuje czytelnika i sprawia, że często zmienia punkt widzenia bądź też odświeża swoją wiedzę w temacie i zastanawia się nad kolejnymi powiązaniami.

Serdecznie polecam wielbicielom grozy oraz fantastyki, myślącym o poszerzeniu swoich horyzontów, a także pragnącym poznać odpowiedź na zasadnicze pytanie, które, cytując Dariusza Brzostka ze wstępu, brzmi: „Czego (i dlaczego) się dzisiaj boimy?”.

Magdalena Pioruńska

Tytuł: „Potworna wiedza. Horror w badaniach kulturowych”

Autor: pod red. Dariusza Brzostka, Aldony Kobus i Miłosza Markockiego

Wydawnictwo: UMK: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Data wydania: 2016

About the author
Magdalena Pioruńska
twórca i redaktor naczelna Szuflady, prezes Fundacji Szuflada. Koordynatorka paru literackich projektów w Opolu w tym Festiwalu Natchnienia, antologii magicznych opowiadań o Opolu, odpowiadała za blok literacki przy festiwalu Dni Fantastyki we Wrocławiu. Z wykształcenia politolog, dziennikarka, anglistka i literaturoznawczyni. Absolwentka Studium Literacko- Artystycznego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dotąd wydała książkę poświęconą rozpadowi Jugosławii, zbiór opowiadań fantasy "Opowieści z Zoa", a także jej tekst pojawił się w antologii fantasy: "Dziedzictwo gwiazd". Autorka powieści "Twierdza Kimerydu". W życiu wyznaje dwie proste prawdy: "Nikt ani nic poza Tobą samym nie może sprawić byś był szczęśliwy albo nieszczęśliwy" oraz "Wolność to stan umysłu."

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *