„<Czysta świadomość>jest podstawą, warunkiem <czystego widzenia>. I odwrotnie. A oba zestawiane być mogą z paleolityczną <poetycką mądrością>, by powtórzyć określenie, jakiego Vico użył w odniesieniu do archaicznej <metafizyki pierwszej>, opartej na uczuciu i wyobraźni” stwierdza profesor Wiesław Juszczak w swej znakomitej książce „Poeta i mit”. W poszukiwaniu genezy mitu, jego pierwotnego znaczenia i śladów w kulturze ludzkości autor zabiera nas w podróż do czasów paleolitu, Epoki Snu, w której świat był domeną mistycznych doznań i otwartego oglądu. Przestrzeń jawiła się jako obszar świętości, pełen ukrytych znaczeń, w którym natura dominuje nad sferą działań ludzkich, niemal bezbronnych wobec napotkanej potęgi i nieogarnialności przemierzanych terytoriów.
Mit zawiera w sobie pierwotną opowieść ludzkości rozgrywającą się w niepoliczalnym jeszcze czasie. Świat zatrzymany w stanie świętości, którego nie kala jeszcze niewinna ludzkość. Obszar niepodzielony między sacrum i profanum, rozpoznawany przez obserwatorów za pomocą intuicyjnego wglądu, bez dystansu narzuconego przez prawidła wygenerowane przez znacznie młodszą kulturę. Raj utracony albo obszar zapomnianych, ledwie czytelnych znaczeń. Możemy próbować odpomnieć je analizując naskalne malowidła paleolityczne, czytając indyjskie Upaniszady lub rekonstruując zdumiewająco bogate życie duchowe australijskich Aborygenów. Nie jesteśmy jednak zdolni do pełnego poznania go bez momentu olśniewającego olśnienia czy nie odwołując się do snów, znoszących racjonalną kontrolę i rygory narzucone w trakcie rozwoju ludzkiej cywilizacji.
Ten niepoddający się do końca poznaniu obszar starali się opisać w swych dziełach poeci, pisarze i filozofowie. Profesor Juszczak przywołuje tu postacie Rainera Marii Rilke, T.S. Eliota, Williama Blake’a, Williama Faulknera, Petera Mathiessena, Thomasa Mertona czy Martina Heideggera. Wszyscy oni próbowali uchwycić istotę mitu i jego znaczenie. Ich zdaniem w mroku świątynnych jaskiń, archaicznych opowieści zawartych w najstarszych księgach ludzkości kryło się serce i źródło poezji jako medium mogącego rozświetlić „mrok ludzkiej duszy”, sięgającej sedna ludzkich przeżyć.
Mity opisują świat jako porządek ustanowiony przez bogów i boskie istoty i oddany człowiekowi. W rzeczywistości mitycznej taka konfiguracja ustanawiała ciąg mistycznych rytuałów i magicznych czynności, które warunkowały ludzkie postrzeganie i działanie.
Można stwierdzić, za Brucem Chatwinem, że mity to pradawne pieśni wędrujące wraz z ludźmi, towarzyszące im i pomagające im nawiązać głęboką duchową więź ze światem. Nienarracyjny, muzyczny charakter mitów, „pieśń bez słów” zadecydowały o ich ponadczasowości, trwaniu jako obrazy opisujące wyjątkowość ludzkiego doświadczenia i niekończącej się tęsknoty za Rajem Utraconym.
Ewa Glubińska
Autor: Wiesław Juszczak
Tytuł: Poeta i mit
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 9 czerwca 2014
Liczba stron: 96
