Jeśli ktoś oczekuje od książki wciągającej fabuły, ten tekst tego nie przyniesie. Na pewno jednak trudno oderwać się od tej lektury. Dlaczego? Jest to bowiem wciągająca narracja o tym, czym jest powieść czy przyjemność czytania, dlaczego literatura ma wiele wspólnego z malarstwem, a także – co było pierwsze: bohater/bohaterka czy zdarzenie? To także fascynujące gawędziarskie opowieści na temat własnych i cudzych tekstów, przygody, jaką przeżywa się, wchodząc niejako w świat powieści. Orhan Pamuk mówi i pisze o literaturze naprawdę fascynująco!
„Pisarz naiwny i sentymentalny” to zbiór wykładów noblisty, a ich centrum stanowi „Anna Karenina” Tołstoja, a w szczególności scena, gdy tytułowa bohaterka jedzie pociągiem z Sankt Petersburga i stara się czytać, gdy na zewnątrz panuje ogromna śnieżyca. Wokół, nie tylko zresztą, tego tekstu Pamuk toczy swą opowieść o życiu z literaturą i jako czytelnik, i jako pisarz. Pisarz w porywający sposób dzieli się z nami refleksją na temat tego, dlaczego „widzimy” to, co czytamy, dlaczego czasem tak łatwo zrozumieć emocje bohaterek czy bohaterów. Poza tym porusza kwestię dotyczącą autobiografizmu, czyli tego, co dziś wydaje się w mówieniu o literaturze bardzo ważne. Ile w tym, o czym autor/autorka pisze jest z jej/jego życia? Co powoduje, że czytelniczki i czytelnicy tropią w bohaterach/bohaterkach elementów z życia ich twórców?
Dla mnie jednak „Pisarz naiwny i sentymentalny” jest w pewien sposób rozczarowujący. Po raz kolejny bowiem zmusza mnie do smutnej refleksji na temat kanonu. Pamuk odnosi się tutaj do kanonu przede wszystkim europejskiego – przywołuje miedzy innymi wspomnianego już Tołstoja, ale i Dostojewskiego, Goethego, Balzaca, Stendhala czy Faulknera. Są to nazwiska powszechnie znane i bez wątpienia należące do klasyki. Mam jednak pytanie – gdzie są kobiety? Pamuk odwołuje się tylko do jednej pisarki – Virginii Woolf i prawdę powiedziawszy trudno byłoby jej nie wspomnieć, mówiąc o historii literatury europejskiej. Gdzie jednak Austen, Bronte, Stein, Dickinson? Kanon więc znowu jest kanonem męskim, tworzonym przez mężczyzn uznających literaturę pisaną przez nich jako tę główną, a kobiecą jako swego rodzaju odłam, gałąź.
Nie da się jednak ukryć, że to tylko jeden (choć spory) mój zarzut wobec tego zbioru wykładów. Dla mnie Pamuk jest wielkim pisarzem, a także (co wynika z tej książki) świetnym mówcą. Jego narracja płynie, a my razem z nią. Okazuje się, że można zaczarować czytelników i czytelniczki literaturą o literaturze, a z wykładów ułożyć wciągający zapis własnych refleksji i przemyśleń.
Anna Godzińska
Tytuł: „Pisarz naiwny i sentymentalny”
Autor: Orhan Pamuk
Liczba stron: 175
Data wydania: październik 2012
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
