„Perwersyjny przewodnik po ideologiach” (polska premiera 6 grudnia 2013) tych, co o panu Žižku dotychczas nie mieli okazji usłyszeć, kusi głównie nazwą. Perwersyjny on w istocie jest. Dla kogo będzie to powód do nie rozczarowania, zależy głównie od specyfiki wrażliwości, znacznie mniej od nastawień politycznych.
Przybliżmy zatem sylwetkę narratora tej opowieści filmowej, jako że dla niektórych pozostaje on wciąż postacią nieznaną, mimo iż dla innych jest niemal celebrytą współczesnej areny polityczno-kulturalnej (o ile takie zestawienie może mieć uzasadnione prawo bytu). Slavoj Žižek urodził się 21 marca 1949 roku w Lublanie, czyli na terenie ówczesnej Jugosławii, dziś stolicy Słowenii. W szerokich kręgach znany jest jako lewicujący filozof, socjolog i krytyk kultury. Uwielbiany przez „Krytykę Polityczną” (dla chcących dowiedzieć się więcej na temat Žižka, „Krytyka…” wydała przewodnik jemu poświęcony), w polskiej prasie drukowany głównie w „Dzienniku” i „Gazecie wyborczej”.
„Perwersyjny przewodnik…” jest jego drugim, po „Z-boczonej historii kina” (2006), filmem (psycho)analizującym najważniejsze oraz oczywiście pasujące jako przykłady poruszanych zagadnień, dzieła kinematograficzne. Obydwa obrazy stworzone zostały we współpracy z reżyserką Sophie Fiennes, do obydwu scenariusz napisał Žižek i sam je zaprezentował na ekranie jako główny bohater – narrator. „Perwersyjny przewodnik po ideologiach”, jak sam tytuł wskazuje, skupia się głównie na przedstawieniu istoty poszczególnych ideologii, takich jak komunizm, nazizm, kapitalizm, liberalizm i katolicyzm. Szereg filmów pełni tu funkcję egzemplifikacji teorii Žižka.
Chodzą słuchy, że pan Žižek gustuje w lewactwie tak bardzo, że pała aż niepohamowaną sympatią do postaci Józefa Stalina. Nie wydaje mi się, żeby film potwierdzał te plotki, mimo że Žižek wciela się parokrotnie w postać Stalina, filmowanego jak na socrealistyczną modłę przystało z żabiej perspektywy (co oczywiście służy monumentalizacji postaci). Należy jednak zauważyć, że bohater wpasowuje się również w tła innych filmów, o których prawi. Gdyby pomimo tego uprzeć się, można by stwierdzić, że oto robi to tylko i wyłącznie po to, by jego przebranie za Stalina było usprawiedliwione i wtopiło się w rozmaitość pozostałych przedstawień. Każdą teorię da się obronić, co Pan Žižek osobiście pokazał w swoim przewodniku.
Wróćmy jednak do kwestii perwersyjności, która wspomniana została na początku i której nie sposób wykluczyć zważywszy na tytuł dokumentu. Słowo „pervert” w języku angielskim ma nieco szerszy sens niż w polskim. Jako czasownik używane jest w znaczeniu „demoralizować” lub „gorszyć”. Otóż osoby o słabej tolerancji estetycznej należy ostrzec: Pan Žižek jest okropnych niechlujem, występującym przed szeroką publicznością w przepoconej koszuli, co rusz ocierającym ręką nos i uporczywie podkreślającym swój (brak) akcentu w posługiwaniu się angielszczyzną. To bez wątpienia może gorszyć. Wydaje się również niepozbawione wymowy, w kontekście interpretowania ideologii przez pana Žižka, drugie znaczenie czasownika pervert – „przeinaczać”, „wypaczać”. Nie oznacza to jednak ujemnie wartościującej oceny – każdy kto ma zdolność i chęć do wyrabiania własnej opinii będzie miał okazję samodzielnie ustosunkować się do rewelacji pana Žižka, a przy okazji dowiedzieć się czegoś nowego z wielu faktów wplecionych w wywody narratora – bohatera.
Magdalena Karkiewicz
Ocena: 4/6
Reżyseria: Sophie Fiennes
Tytuł oryginalny: The Pervert’s Guide to Ideology
Premiera polska: 6 grudnia 2013
Produkcja: Irlandia, Wielka Brytania
Występują: Slavoj Žižek
Dystrybutor: Gutek Film