Patrick Ness powraca do Nowego Świata, w którym mężczyźni zostali zarażeni Szumem – zjawiskiem, w wyniku którego słyszą wszystkie swoje myśli. Po „Na ostrzu noża” czas na drugi tom trylogii „Ruchomy chaos” zatytułowany „Pytanie i Odpowiedź”.
Przystań miała być dla Todda i Violi niemal rajem, miejscem, gdzie wreszcie będą bezpieczni. Nadzieja okazała się płonna. Przystań już nie istnieje. Nawet nie trzeba było wojny, aby burmistrz Prentiss podporządkował sobie mieszkańców i ogłosił się prezydentem. Nie ma już Przystani, jest Nowe Prentisstown. Todda i Violę rozdzieleno i każde z nich obawia się o los drugiego. Zostają wplątani w konflikt, który stanowi centralny temat drugiego tomu cyklu Nessa.
„Na ostrzu noża” było wprowadzeniem do historii, gdy wraz z Toddem, naiwnym chłopcem z małej mieściny, czytelnik poznawał nowy niezwykły świat, tajemnice i zasady nim rządzące. „Pytanie i Odpowiedź” koncentruje się już na innych kwestiach. Przede wszystkim wojnie oraz narodzinach terroru. W drugim tomie historia nie jest przedstawiana tylko z perspektywy Todda, Ness zdecydował się na prowadzenie narracji także z punktu widzenia Violi. Jest to bardzo dobry pomysł, ponieważ dzięki temu zaprezentowane zostały dwie strony zmagań. Czytelnik wie tyle, ile młodzi bohaterowie, gdyż autor ponownie wykorzystał narrację pierwszoosobową. Ich opowieści wzajemnie się uzupełniają, tworząc ciekawy i niejednoznaczny obraz konfliktu, w którym nie ma podziału na dobro i zło. Nie ma prostych wyborów, czerni i bieli, jest tylko szarość.
Jesteśmy wyborami, których dokonujemy, Todd – stwierdza burmistrz. – Niczym więcej, niczym mniej. Chciałbym, żebyś podjął decyzję, że mi powiesz. Naprawdę bardzo bym tego chciał (s. 26).
Jesteśmy wyborami, których dokonujemy, Violu – kontynuuje mistrzyni Coyle. – A ty mogłabyś być dla nas bardzo cenna. Jeśli się zdecydujesz (s. 103).
W książce wiele się mówi o samodzielnych decyzjach, ale Ness udanie obnaża mechanizmy sterujące rzekomo wolną wolą człowieka. I Todd, i Viola, dokonują swoich wyborów, ale czynią to pod presją okoliczności, które inni potrafią wykorzystać bądź wręcz zaaranżować. Czy można mówić o wolnej woli gdy wybór jest zdeterminowany użyciem odpowiedniego nacisku?
„Pytanie i Odpowiedź” porusza także problem terroru oraz reakcji ludzi na przemoc. Większość godzi się na wszystko, woli pochylić głowy i przeczekać. Wierzyć w propagandę prezydenta, bo tak jest po prostu łatwiej. Prentiss jest dobrze skonstruowanym antagonistą, mimo że robi okropne rzeczy, to jednak nie jest bezmyślny i potrafi manipulować Toddem, a przy okazji czytelnikiem. Można wręcz mieć momenty zawahania i stawiać sobie pytanie: „Czy ten człowiek rzeczywiście nie ma dobrych zamiarów?” I to właśnie czyni go tak przerażającym i niebezpiecznym.
Świat skonstruowany przez Nessa jest brutalny, a przez to realistyczny. W epizodach pojawiają się postacie, które są oczywiście nośnikami pewnych idei, ale stworzone w taki sposób, że ich losy zapadają w pamięć. Jak np. uzdrowicielka wierząca tylko w ratowanie życia, obojętnie po której stronie konfliktu. Albo praktyczny polityk, który po prostu dopasowywał się do sytuacji. W powieści pobrzmiewają także echa kolonializmu w odniesieniu do traktowania Szpakli przez ludzi. Widzimy tutaj bezmyślność, okrucieństwo, niszczenie kultury, której się nie rozumie.
Już w pierwszym tomie było widoczne, że „Ruchomy chaos” Patricka Nessa to nie są po prostu kolejne książki z modnego nurtu dystopii dla młodzieży. „Pytanie i Odpowiedź” jest lekturą poważniejszą i mroczniejszą niż jej poprzedniczka, w której autor odsłania kolejne warstwy budowanej przez siebie rzeczywistości. Akcja rozgrywa się w Nowym Świecie, lecz zasady pozostają stare, znane nie tylko z podręczników historii, ale i rzeczywistości, która nas otacza. Nessowi udało się także stworzyć wzruszającą historię relacji między dwójką bohaterów. Choć są rozdzieleni niemal przez cały czas, to nieustannie troszczą się o siebie. Jednak nawet szlachetna motywacja może okazać się niewystarczająca w obliczu wojny.
Barbara Augustyn
Autor: Patrick Ness
Tytuł: „Pytanie i Odpowiedź”
Tytuł oryginalny: „The Ask and the Answer”
Cykl: „Ruchomy chaos”
Tłumaczenie: Agnieszka Hałas
Wydawnictwo: Zysk i S-ka
Liczba stron: 527
Data wydania: 2021
