Papusza – Angelika Kuźniak

angelika-kuzniak-papusza-wydawnictwo-czarne-2013-07-22-494x800Papusza była niezwykłą kobietą i osobowością. Wielu słyszało o legendarnej poetce, ale tylko niewielu czytało jej wiersze. Twórczość Papuszy cieszyła się poważaniem i uznaniem w oczach wielu polskich poetów i pisarzy: Juliana Tuwima, Jerzego Ficowskiego czy Edwarda Stachury, ale sama Papusza została potępiona przez polskich Romów i wykluczona z ich kręgu.

Książka Angeliki Kuźniak nie jest typową biografią. To raczej próba opisania genealogii twórczości poetki i jej heroicznej walki o prawo do jej uprawiania. Jej losy są zarazem typowe i nietypowe dla kobiet z nomadycznej kultury polskich Romów, w której zasady określają wyłącznie mężczyźni. W zmaskulinizowanym świecie kobiety podlegały całkowicie władzy męskich członków rodziny: ojca, braci, męża. Ich jedynym przeznaczeniem było wyjście za mąż i rodzenie dzieci. Nie mogły same decydować o swoim losie, edukacja postrzegana była niemal jako zdrada, zaprzeczenie wszelkich norm, rządzących taborowym życiem.

W takim środowisku pewna mała dziewczynka po kryjomu zaczęła uczyć się czytać i pisać. Wkrótce okazało się, że dysponuje wielką urodą, której zawdzięczała swój przydomek Papusza, czyli Lalka oraz wybitnym talentem poetyckim. Jej życie zaczęło odtąd toczyć się w dwóch wymiarach. Z jednej strony wypełniała tradycyjne zadania przypisane kobietom: zarabiała na życie, zajmowała się zajęciami gospodarskimi, dbała o męża i dziecko. Równocześnie układała w języku romskim poetyckie pieśni i przypowieści. Być może nigdy nikt nie dowiedziałby się o romskiej poetce i jej wierszach, gdyby nie to, że tuż po wojnie w jej taborze zaczął ukrywać się poszukiwany przez komunistyczne władze młody Jerzy Ficowski. Ciesząc się przyjaźnią wielu polskich Cyganów nie tylko nauczył się ich języka, ale także zaczął popularyzować romską kulturę. To on zaczął jako pierwszy spisywać i tłumaczyć na polski wiersze Papuszy, która traktowała go jako swojego przyjaciela, protektora i powiernika. Ta przyjaźń i gorliwość Ficowskiego w popularyzowaniu twórczości Papuszy przyczyniła się w końcu do jej dramatu. Wyklęta niemal przez członków swojej wspólnoty zachorowała psychicznie, a nie potrafiąc przebić się przez biurokratyczną machinę przez lata żyła w nędzy. Środowisko pisarskie widziało w niej raczej egzotyczne zjawisko, niż koleżankę po piórze. Zresztą ułatwiała im to sama Papusza, która nie rozumiała zainteresowania swoją poezją. Niemal do końca uważała, że nie należy jej się miano poetki, gdyż jest tylko prostą i niewykształconą kobietą. To właśnie świadomość braku wykształcenia był powodem niskiej samooceny i poczucia niższości Papuszy. Paradoksalnie jednak umiejętność czytania i pisania, uprawianie poezji wywoływało u niej poczucie winy, nielojalności popełnianej w stosunku do romskiej społeczności.

To jedna z tajemnic Papuszy, która  z jednej strony złamała kulturowe tabu, a z drugiej do końca żyła wedle zasad kształtujących życie hermetycznej romskiej społeczności. Panicznie bała się, że za uprawianie poezji i rozgłos wokół swojej osoby zostanie z niej wykluczona. Nagła popularność i uznanie zamiast satysfakcji przyniosły jej w istocie pogardę i cierpienie. Papusza nie potrafiła się temu przeciwstawić, a jej polscy przyjaciele raczej zawiedli, niż przyczynili się do poprawy jej losu.

Jednym z mało dostrzeganych aspektów życia Papuszy i kolejnym z jej życiowych dramatów była zagłada tradycyjnego stylu życia wędrownych Cyganów polskich. Polityka władz komunistycznych zmierzała do przymusowego osiedlenia tej społeczności. Tym samym poetka straciła to, co stanowiło inspirację dla jej  twórczości. Kres taborowego życia oznaczał dla Papuszy wygnanie z jej kultury.

Książka Kuźniak to próba przywrócenia pamięci o jednej z najbardziej oryginalnych poetek lirycznych, ale i opowieść o życiu kobiety w opresyjnej kulturze i czasach.

Ewa Glubińska

Tytuł: Papusza
Autor: Angelika Kuźniak
Wydawnictwo: Czarne
Premiera: 14 sierpnia 2013
Ilość stron: 200

About the author
Ewa Glubińska
historyczka, feministka, wielbicielka herstories pisanych przez życie i tych fikcyjnych również

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *