To historia o walce o autonomię. Walce w sensie dosłownym – polityczno – wojskowym, ale i metaforycznym – jako próba odkrycia własnej tożsamości, określenia siebie niezależnie od wielkiego ojca. „Obcy w domu” to także opowieść o niesamowitej wierze w sprawiedliwość i człowieka, która niestety nie zawsze kończyła się dobrze.
Jeśli chcemy cokolwiek powiedzieć o autorze tej książki, nie możemy pominąć kontekstu narodowościowego i rodzinnego. Raja Shehadeh to palestyński pisarz i prawnik, współtwórca organizacji praw człowieka Al.-Hak, syn Aziza, także prawnika, działacza niepodległościowego, jednej z najważniejszych osób w historii Palestyny. Bycie synem takiego ojca może być błogosławieństwem, ale i przekleństwem. Nie można oddzielić pracy od domu. Dlatego właśnie w tej opowieści polityka łączy się ściśle z tym, co prywatne.
Konflikt izraelsko – palestyński jest dla przeciętnego Europejczyka czymś zupełnie odległym. Na co dzień się tym nie zajmujemy, to nie nasza kultura, nie nasz problem – myślimy. Dopiero gdy telewizja podaje kolejne dane o zabitych, mamy chwilę na refleksję. Kto jest ofiarą? Kto ma rację? Shehadeh pokazuje swój punkt widzenia. To spojrzenie człowieka wykształconego na Zachodzie, którego ojciec jako jeden z pierwszych głośno i wyraźnie opowiedział się za utworzeniem dwóch autonomicznych państw. Został za to uznany przez swoich rodaków za zdrajcę, a w 1985 roku zamordowany przez nieznanych sprawców.
Kto jednak spodziewa się smutnej i surowej w swej narracji historii politycznej, rozczaruje się. „Obcy w domu” bowiem to wzruszająca opowieść o codziennym życiu młodego chłopaka w Ramallah, którego rodzina trzy lata przed jego narodzinami została zmuszona opuścić zajętą przez Izraelczyków Jafę. Jafa zresztą jest dla nich symbolem utraconego raju. Jedyne, co po niej zostało, to posąg Buddy z lekkim uśmiechem. Polityka więc jest tłem, choć tłem dość wyraźnym. Żyjąc bowiem w takich okolicznościach nie da się od niej uciec. A przede wszystkim – żyjąc w takim domu takiego ojca. Shedadeh stara się, na ile tylko potrafi, dorównać mu, sprostać jego oczekiwaniom, ale i uniezależnić się od niego, zbudować własną, autonomiczną podmiotowość. Mimo że ma takie samo wykształcenie jak Aziz i pracuje w jego kancelarii, szuka samego siebie gdzie indziej.
Fascynujący w tej historii jest dla mnie motyw genderowy oczywiście, czyli męskość i relacje ojciec – syn. Jest to tym bardziej ciekawe, że zupełnie obce nam kulturowo. Szczególnie, że jest to świat patriarchalny, bardzo męski. Znajdziemy więc tu opis pierwszej wizyty u fryzjera w celu ogolenia wąsów, co wydaje się być niczym inicjacja, pierwszy krok ku męskości. W związku starszego i młodszego Shehadeha znajdziemy także elementy inne dla naszych tradycji: „Wszystkie znane mi przykłady relacji ojciec – syn, czy w prawdziwym życiu, czy w arabskich filmach lub książkach, były sformalizowane, naznaczone szacunkiem i dystansem”. Dlatego właśnie Raja pisze do ojca listy po angielsku – język ten jest według niego idealnym narzędziem do zbudowania takiego kontaktu. „Obcy w domu” to jedna z ważniejszych książek, które traktują o tak trudnej relacji, a także o poszukiwaniu autonomii jako mężczyzna i syn.
Historia ta to mądra i fascynująca podróż do obcego nam miejsca. Przybliża jednak zarówno wątek polityczny, pozwala go lepiej zrozumieć, ale i wątek społeczny, kulturowy.
Anna Godzińska
Tytuł: Obcy w domu
Autor: Raja Shehadeh
Wydawnictwo: Karakter
Data premiery: styczeń 2013
Ilość stron: 343
