O kanonach z chmurkami

Jedno z polskich wydawnictw w ostatnich miesiącach pokusiło się o rozpoczęcie wydawania kanonu komiksów. Za każdym razem, gdy pojawia się hasło „kanon”, rodzą się te same pytania: Na jakiej podstawie tego wyboru dokonano? Kto rości sobie prawo do ustalania takiej listy? Czemu/komu ma służyć taki wybór? Etc.

W swoim kanonicznym (sic!) tekście o kanonie Harold Bloom pisze na wstępie, że:

Kanon oznaczał pierwotnie zestaw lektur w naszych instytucjach oświatowych, i na przekór najnowszej polityce multikulturalizmu prawdziwym pytaniem Kanonu pozostaje pytanie: jakie książki powinien przeczytać człowiek, który wciąż jeszcze chce czytać, w tak później fazie dziejów?.

Kanon zawsze w jakiś sposób nas kształtuje (kanon szkolny, kanon człowieka inteligentnego, kanon dobrego biznesmena etc.), a przez to ma nad nami władzę, o czym pisze Bloom. Tu przypomina się – chyba najciekawsza na polskim podwórku – bitwa o kanon lektur z czasów, gdy urząd ministra edukacji sprawował Roman Giertych. Wtedy to gorąco robiło się np., gdy pojawiało się nazwisko Gombrowicza – bo jak homoseksualista może znaleźć się w kanonie (żeby jeszcze „Ferdydurke” jakoś interpretować pod tym kątem, co w zasadzie jest możliwe, ale na pewno nie na poziomie klas licealnych).

kanon-komiksu-zapowiedz-600x330

I tak nasz kanon szkolno-polityczny, by posłużyć się Gombrowiczem, nadawał nam gęby. Ale za to jakie! Portretowe gęby heroicznych bohaterów w uciemiężonym od zawsze i na zawsze kraju. Zawsze znajdą się również głosy dotyczące stronniczości w wyborze pozycji kanonicznych. W ostatnich latach feministki oskarżały je o prezentowanie wyłącznie męskiej historii. Spierać się możemy również o religijność kanonu.

Dalej Bloom pisze, że:

Wszystkie kanony, także modne dziś kontrkanony, mają charakter elitarny, a ponieważ żaden świecki kanon nigdy nie będzie zamknięty, to, co okrzyknięto „otwarciem kanonu” jest operacją zbędną. Choć kanony, podobnie jak wszystkie listy i katalogi, mają raczej charakter inkluzywny niż ekskluzywny, znaleźliśmy się dzisiaj w sytuacji, w której nawet poświęcając całe życie lekturze, z trudem zdołalibyśmy przebrnąć przez Kanon Zachodu (s. 193-194).

Jakkolwiek więc byśmy się starali, musimy dokonywać wyborów czytelniczych, zazwyczaj sugerując się jakimś kanonem.

Powróćmy jednak do kanonu komiksu, który, jako pewna seria, jest w trakcie stopniowego ukazywania się. Rozpatrując komiks jako osobną dziedzinę sztuki (co, choćby przez to, że do jego badania potrzebujemy zupełnie nowych narzędzi i poetyki, jest niezaprzeczalne),widzimy, że już w samej genezie jest zupełnie inny od literatury, malarstwa czy muzyki. Komiksy, jak wskazuje sama nazwa (comic+strip), powstawały jako humorystyczne scenki, które były bardzo proste w swej konstrukcji, tematyce i fabule. W przeciwieństwie więc do tych klasycznych sztuk rodzi się jako pop-art, zaś jego ewolucja powoduje eksperymenty tak formalne, jak i tematyczne, co wpływa na rozwój komiksu i jego przedarcie się do kręgów wysokoartystycznych.

W kanonie ukażą się: Strażnicy i V jak Vendetta Alana Moore’a, Batman. Powrót Mrocznego Rycerza Franka Millera, Fins de siècle (Polowanie, Falangi) Enkiego Bilala, Umowa z Bogiem Willa Eisnera, Piotruś Pan Regisa Loisela, Szninkiel Grzegorza Rosińskiego, Sandman. Preludia i nokturny Neila Gaimana, Indiańskie lato Milo Manara, Garaż Hermetyczny Moebiusa, Persepolis Marjane Satrapi oraz Pasażerowie wiatru François Bourgeona. Mamy więc dość duży przekrój tematyczny.

Trudno sobie wyobrazić kanon komiksu bez dzieł popkultury, takich jak Batman i V jak Vandetta. Co dalej odróżnia komiks od innych dziedzin, gdyż tworząc kanon literacki zdecydowanie włączymy do niego Horacego, a nie Paula Coelho. Z drugiej strony, ciekawe jak wyglądać może kanon współczesnej literatury (współczesnej tj. po wojennej? Po przełomie politycznym? XXI-wiecznej?). Chyba boję się myśleć o tworzeniu takiej listy, bo mogłaby okazać się w całości popkulturowa (w przeciwieństwie do prezentowanego kanonu komiksu). Mój kanon na szczęście wymyka się tym klasyfikacjom. O tym może kiedy indziej.

Nie mniej jednak pozostaje polecić kanon komiksu tym, którzy swoją przygodę z komiksem rozpoczynają.

Krzysztof Lichtblau

About the author
Krzysztof Lichtblau
(ur. 1989 r. w Szczecinie) - krytyk literacki, doktorant w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa na Uniwersytecie Szczecińskim. Redaktor naczelny zachodniopomorskiego portalu kulturalnego www.elewatorkultury.org. Sekretarz kwartalnika literacko-kulturalnego "eleWator". Publikował m.in. w "Pograniczach", "eleWatorze", "Midraszu". Wiceprezes Fundacji Literatury imienia Henryka Berezy.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *