Ostatni tom trylogii „Nigdy nie ocieraj łez bez rękawiczek” wypełniony jest po brzegi umieraniem. AIDS zabiera niemal wszystkich z kolektywu Ptaszek. Młodzi chłopcy już nie chodzą na imprezy, jedynym ich miejscem spotkań stają się cmentarne kaplice. Tam każdy z nich ćwiczy swoją własną uroczystość, po cichu licząc się z tym, że jego pogrzeb będzie kolejnym. Podtytuł trzeciej części książki Jonasa Gardella – „Śmierć” nie daje nadziei. To ona bowiem jest główną bohaterką powieści, odsuwając innych protagonistów w czarną otchłań.
Pisarz stworzył narrację stojącą na granicy reportażu ifikcji literackiej – dzięki takiemu zabiegowi właśnie historie tych chłopaków nie pozwalają o sobie zapomnieć ani się zdystansować. Autor nie pozostawia nam wątpliwości – takie rzeczy działy się nie tak dawno. „Pedalska zaraza”, „gejowska dżuma” – jak nazywano AIDS – zamieniała kolorowe, beztroskie życie dzieciaków w piekło choroby i ból umierania. Gardell nie boi się opisania prawdy – etapów choroby, jej brzydoty. Przede wszystkim jednak osadza ją w kontekście społecznym – przytacza artykuły, autentyczne wypowiedzi dziennikarzy, lekarzy i pokazuje, jaki nastrój panował wokół zakażonych. Dlatego właśnie Bengt wybiera inną drogę – chce umrzeć po swojemu i popełnia samobójstwo.
Autorrozlicza szwedzkie społeczeństwo i środowiska lekarskie. Z jednej strony pokazuje cierpienie chorych, ich odrzucenie przez otoczenie. Z drugiej zaś opisuje bezduszność szpitali, w których ciała zmarłych na AIDS traktowano jak zakaźne odpady, bez szacunku, na równi z medycznymi śmieciami. Potrząsa nami we fragmentach o sprzeciwie rodziny na uczestnictwo chłopka w pogrzebie jego ukochanego. Boli nas, gdy na stole stoi tekturowa zastawa – można ja od razu wyrzucić po wizycie chorego siostrzeńca.
Dziś Szwecja to kraj marzenie dla osób LGBT. Benjamin widzi, ile zmieniło się podczas jego życia – pary homoseksualne mogą zawierać małżeństwa, adoptować dzieci. Jednak Gardell swoją trylogią nie pozwala Szwed(k)om zapomnieć o tym, co działo się przez lata – chce, by pamiętano o nietolerancji, nienawiści, pozbawieniu gejów i lesbijek możliwości decydowania o swoim życiu. Nie pozwala szwedzkiemu społeczeństwu pławić się w samozadowoleniu – przez gorzką prawdę oddaje hołd swoim zmarłym przyjaciołom.
Polskiemu środowisku LGBT ta książka może dać nadzieję. Atmosfera wokół legalizacji związków partnerskich, jaka panuje u nas, przypomina dyskurs w Szwecji lat osiemdziesiątych. Bohater(k)om tamtych dni na pewno nie przyszłoby do głowy, że za kilkadziesiąt lat będą mieli takie prawa jak heteroseksualiści. Szkoda tylko, że jesteśmy ponad trzydzieści lat do tyłu i na zmiany musimy jeszcze poczekać.
Tytuł: Nigdy nie ocieraj łez bez rękawiczek. 3. Śmierć
Autor: Jonas Gardell
Tłumaczenie: Katarzyna Tubylewicz
Wydawnictwo: W.A.B.
Premiera: luty 2015
