W swojej nowej książce „Na wschód do Tatarii” Robert D. Kaplan, autor głośnych prac podróżniczych i esejów z dziedziny polityki międzynarodowej, rozważa problem narodowej tożsamości, uwarunkowań geopolitycznych i związków na obszarach należących niegdyś do imperium ottomańskiego, a obejmujących Bałkany, Bliski Wschód i Kaukaz.
Autor opisuje i pokazuje państwa powstałe po rozpadzie dwóch imperiów: wielonarodowego i wielokulturowego państwa ottomańskiego, którego istnieniu kres położyła pierwsza wojna światowa, oraz komunistycznego Związku Radzieckiego. Te dwie tak odmienne historycznie i ustrojowo potęgi zdecydowały o dzisiejszym kształcie i sposobie funkcjonowania szeregu państw. Sam autor uzasadnia swoje zainteresowanie tym regionem, tak często postrzeganym jako zbyt skomplikowany, pozostający poza głównym nurtem nowoczesności i niestabilny, w następujących słowach: „Miałem zamiar przejechać przez kraje, które nazwałem Nowym Bliskim Wschodem – część Eurazji leżącą na wschód od Unii Europejskiej i granic niedawno rozszerzonego NATO, na zachód od Chin i na południe od Rosji. To niestabilny region, w którym nakładają się na siebie bizantyjskie, perskie i tureckie tradycje kulturowe. Na jego obszarze znajduje się siedemdziesiąt procent światowych złóż ropy naftowej i ponad czterdzieści procent gazu ziemnego”.
Już z tej deklaracji wynika, że Kaplan nie zgadza się z powyższym zaklasyfikowaniem tych krajów. Co więcej, uważa, że ich rola będzie rosła, również ze względów na posiadane zasoby energetyczne, dzięki którym funkcjonować może nowoczesna gospodarka Zachodu. Słabe demokracje lub brutalne dyktatury, na przemian wywołujące chaos lub umożliwiające utrzymanie istniejącego porządku, są nie tylko charakterystyczne, ale również uwarunkowane historycznie i kulturowo. Odmienność religijna, społeczna, kultywowanie tradycji klanowych i wpływ wywierany przez nie na struktury władzy nie pozwalają na przeszczepienie zachodnich ideałów lub wdrożenie amerykańskiego modelu demokracji. Zdaniem Kaplana jest to nie tylko niemożliwe, ale również niewskazane, gdyż mogłoby wywołać falę resentymentów i narodowych waśni, które w skrajnej formie doprowadziły do rzezi Ormian, a w latach dziewięćdziesiątych do wojny na Bałkanach i czystek etnicznych.
Kaplanowi udało się ukazać skomplikowaną sytuację, w jakiej tkwią opisywane przez niego kraje i narody rozdarte pomiędzy nacjonalizmem, religijnym fundamentalizmem, pamięcią o wielkiej historii i nowoczesnością płynącą z krajów zachodnich. Warto zauważyć, że ową podróż autor odbył pod koniec lat 90. Jego przewidywania, dotyczące kierunków rozwoju „Tatarii” i jej sąsiadów w wieku XXI, okazują się jednak zadziwiająco trafne. Kaplan uważał wówczas, że te drogi postepu będą miały więcej wspólnego z wydarzeniami znanymi ze średniowiecza niż wieku XX. Trudno temu zaprzeczyć, obserwując sytuację w Syrii, walkę przeciw Państwu Islamskiemu i narastające poczucie zagrożenia w Europie płynące ze strony islamskiego fundamentalizmu.
„Na wschód do Tatarii” to książka erudycyjna i elegancka zarazem, wymagająca zaangażowania czytelnika. Porusza problemy, które dotyczą nas wszystkich i być może będą określały naszą przyszłość.
Ewa Glubińska
Autor: Robert D. Kaplan
Tytuł: Na wschód do Tatarii. Podróże po Bałkanach, Bliskim Wschodzie i Kaukazie
Przełożył: Janusz Ruszkowski
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania drugiego: 4 lutego 2015
